وب سایت رسمی دکتر طاهر حبیب زاده

۱. واژه شناسی

امروزه چهار اصطلاح جرایم رایانه ای، کامپیوتری، اینترنتی و سایبری به کار می روند، ولی عینا به یک معنی نیستند. رایانه و کامپیوتر معادل هم اند. اولی فارسی و دومی انگلیسی است و این دو متفاوت از اینترنت و سایبراند. جرایم اخیر فقط در بستر شبکه جهانی اینترنت (اتصال رایانه ها به هم) قابل تحقق اند. اما دسته اول لزومی به اتصال به شبکه جهانی اینترنت ندارند. مثالی می زنیم. تولید یا انتشار یا توزیع نرم افزارهایی که صرفا برای ارتکاب جرم کاربرد دارند می توانند به صورت آفلاین (بدون اتصال به اینترنت، و در واقع بدون اتصال رایانه ها به هم) تولید یا انتشار یا توزیع شوند (ماده ۷۵۳ قانون مجازات اسلامی)، اما عدم پالایش (فیلتر) محتوی مجرمانه از ناحیه ارایه دهنده خدمات دسترسی و میزبانی فقط در بستر اینترنت مطرح است (مواد ۷۴۹ و۷۵۱ قانون مجازات اسلامی).

به نظر نگارنده یک نکته ظریف دیگر، در تفاوت بین اینترنت و سایبر (۱) است. اینترنت، فضای سایبر (همان فضای مجازی در زبان فارسی) را به وجود می آورد. به عبارتی دیگر، سایبر یعنی فضای ناشی از اینترنت (اتصال رایانه های مختلف به هم) نه سامانه های رایانه ای و پروتکل ها و دیگر تجهیزات سخت افزاری و نرم افزاری که اینترنت را به وجود می آورند؛ سایبر محصول اینترنت است و اینترنت محصول ارتباط رایانه ها به هم؛ و جرایم سایبری یعنی جرایمی که در فضای حاصل از اینترنت (اتصال شبکه های رایانه ای به هم) ارتکاب می یابند (فهم این تفکیک ما قدری تامل می خواهد).

در فرهنگ انگلیسی آنلاین کمبریج (۲) تعریفی که از سایبر شده است همین معنی را می رساند که سایبر یعنی شامل اینترنت است، نه خود اینترنت:

Cyber: involving, using, or relating to computers, especially the internet:

سایبر: با دخالت، با استفاده از، یا مربوط به رایانه ها، به ویژه اینترنت.

البته این تعریف محل ایراد است به این معنی که استفاده صرف از رایانه به معنی سایبر نیست، که در این تعریف آمده است. در این باب، تعریفی که فرهنگ انگلیسی آنلاین آکسفورد  (۳) از سایبر می کند گنگ تر از تعریف فوق است:

Relating to or characteristic of the culture of computers, information technology, and virtual reality.

مربوط به یا ویژگی مرتبط با فرهنگ رایانه ها، فناوری اطلاعات، و واقعیت مجازی است. 

در تقویت نظر ما از تمیز ظریف بین اینترنت و فضای مجازی، در سایت معروف «تفاوت ها» (۴) مثال جالبی آمده است. به این شرح که یک کتاب را تصور کنید. خود کتاب شبیه به اینترنت است، یعنی روشی که بدان طریق مجموعه ای از اطلاعات از نویسنده به خواننده منتقل می شود. اینترنت نیز که مجموعه ای از رایانه های متصل به هم است داده ها را از یک رایانه یه رایانه دیگر منتقل می کند. یعنی اینترنت یک بستر انتقال و نمایش داده است، مانند کتاب. حال وقتی خواننده متن کتاب را می خواند آن را به عنوان یک حقیقت مجازی (انتزاعی) در ذهن خود مجسم می کند که اطلاعات را در ذهن وی به تصویر می کشد. این حقیقت مجازی همان فضای مجازی است، یعنی فضایی که خواننده کتاب اطلاعات را مجسم می کند، همان فضایی است که به کارگیرنده اینترنت اطلاعات را تصور می کند. فضای تصور،‌ فضای مجازی است. البته نظر به این توضیح، دیگر مجازی در کار نیست و همه اش حقیقت است. همانگونه که یکی از علما عصر حاضر گفته اند:

فضای مجازی حقیقتاً مجازی نیست. جایی که اندیشه مبادله می ‌شود و می‌تواند تاثیر بپذیرد و اثر بگذارد فضای حقیقت است بنا‌بر این ما با فضای حقیقی رو به رو هستیم (۵). 

نتیجه اینکه در هر سه عنوان جرایم رایانه ای (کامپیوتری) و اینترنتی و سایبری، رایانه دخالت دارد. رایانه هم فقط کامپیوتر نیست بلکه هر ابزاری که پردازش داده کند رایانه است، مانند موبایل. نیز، جرایم اینترنتی شامل جرایم سایبری هم هست اما عکس آن صادق نیست: جرم نشر اکاذیب در فضای سایبر صورت می گیرد و جرم اینترنتی هم می توان نامید؛ اما سرقت اینترنتی از طریق اینترنت صورت می گیرد اما در فضای سایبر نیست بلکه از طریق اینترنت است. جرم رایانه ای عام تر از جرم اینترنتی، آن هم عامل تر از جرم سایبری است. رابطه آنها دو به دو عموم و خصوص مطلق است. علت انتخاب عنوان جرایم رایانه ای در قانون ۱۳۸۸ شاید این بوده است که به وجه مشترک هر سه اصطلاح توجه شده است.

به این جمله پایانی بایست توجه کرد که این بحث تنها از باب تئوری حائز اهمیت است و در عمل ویژگی خاصی ندارد.

۲. تعریف جرم رایانه ای و دسته بندی آنها

گفته می شود اولین جرم رایانه‌ای در ایران در خرداد ۱۳۷۸ ارتکاب یافته است که در آن یک دانشجوی کامپیو‌تر و یک کارگر چاپخانه در کرمان، چک ‌های تضمینی را جعل می‌کردند (۶). اما اینکه جرم رایانه ای چه تعریفی دارد، در قوانین ایران بیان نشده است. لکن با توجه به مصادیق مجرمانه مرتبط با رایانه و نظر به یکی از نقش های سه گانه رایانه در انواع جرایم می توان گفت:‌

جرم رایانه ای در رابطه با رایانه، با استفاده از رایانه یا در فضای رایانه ای صورت می گیرد.

مصداق «در رابطه با رایانه» جرم تخریب تجهیزات رایانه ای است که خود رایانه موضوع جرم است، مصداق «با استفاده از رایانه» جرایم سرقت رایانه ای و جعل رایانه ای است که در آن رایانه ابزار انجام جرم است، و مصداق «در فضای رایانه ای» جرایم نشر اکاذیب در فضای مجازی، نقض حریم خصوصی افراد، هک سیستم های رایانه ای و ویروسی کردن سیستم هاست که در آن رایانه فضای وقوع جرم است، هر چند نقش ابزاری خود را نیز همچنان ایفا می کند. گاهی نیز رایانه نقش ترکیبی در تحقق جرم دارد، مانند جعل اسناد با استفاده از رایانه و نمایه کردن آنها در فضای رایانه ای برای نشر اکاذیب.

جرایم رایانه ای را به اعتبارات مختلفی می توان تقسیم بندی نمود. از یک رویکرد می توان به «جرایم رایانه ای محض» و «جرایم رایانه ای با ماهیت سنتی» تفکیک کرد. دسته اول جرایمی هستند که قبل از ظهور ارتباطات رایانه ای قابل طرح نبوده اند، مانند دسترسی غیرمجاز به داده ها؛ و دسته دوم جرایمی هستند که قبل از ظهور ارتباطات رایانه ای مطرح و موضوع جرم انگاری بوده اند مانند جعل، سرقت و کلاهبرداری، که با ظهور فناوری های ارتباطی جدید نسخه رایانه ای آنها مطرح شده است. در این میان برخی از جرایم سنتی نیز هستند که اساسا نمی توان به صورت الکترونیکی مرتکب شد، مانند قتل (۷).

میزان ارتکاب به جرایم رایانه ای رو به رشد است که از دلایل مهم آن گسترش نفوذ اینترنت و افزایش کاربران آن است (۸). از نظر آمار، در کشور ایران دسترسی غير مجاز به سيستم ها و داده های رايانه ای شامل دسترسی های غير مجاز در حوزه کارهای بانکی، هتک حيثيت افراد و نشر اکاذيب، کلاهبرداری اينترنتی، تخريب و اختلال در داده های سيستم و تکثير غير مجاز نرم افزارها بیشترین جرایم رایانه ای هستند که در ایران صورت می گیرد و غالب متهمان مردان هستند. متوسط سنی مجرمین اینترنتی نیز ۱۸ تا ۲۵ سال است. در بین استان هایی که جرایم اینترنتی دارند تا پایان سال ۱۳۹۴ به ترتیب استان تهران مقام اول، خراسان رضوی دوم، فارس و آذربایجان شرقی و اصفهان بیشترین آمار ثبت جرایم اینترنتی را به خود اختصاص داده اند. کمترین میزان جرایم ثبت شده در استان های کشور نیز مربوط به استان ایلام سپس خراسان جنوبی و همدان و شرق استان تهران است (۹).

در حال حاضر دادسرای رسیدگی به جرایم رایانه ای، مسئول رسیدگی به جرایم سایبری در ایران می باشد.

۳. مروری مختصر به سابقه قانون گذاری در حوزه جرایم رایانه ای

اولين تلاش برای قانون گذاری جرايم رايانه ای در ايران به سال ۱۳۷۳ باز می گردد. زمانی که در هيات وزيران مطرح شد که در رابطه با جرايم رايانه ای، درصورت لزوم، موادی به لایحه جديد قانون تعزيرات ضمیمه گردد. دبيرخانه شورای عالی انفورماتيک و بانک مرکزی جمهوری اسلامی هر کدام مواد پيشنهادی خود را جداگانه ارائه دادند و در نهايت يک ماده واحده به لایحه قانون تعزيرات افزوده شد. لکن کمیسیون حقوقی و قضايی مجلس با اين استدلال که جرايمی که از طريق رايانه ارتکاب می يابد تفاوتی با جرايم سنتی ندارند و فقط ابزار ارتکاب جرم متفاوت شده است، از افزودن ماده واحده خودداری کرد.

در ادامه در تاريخ ۱۳۷۹/۱/۳۰ با الحاق تبصره ۳ به ماده ۱ قانون مطبوعات مصوب ۱۳۶۴، اولين واکنش قانونی نسبت به جرايم رايانه ای ظهور کرد چرا که نشریات الکترونیکی مشمول این قانون شده و انجام برخی اعمال مانند انتشار نشریه الکترونیکی بدون ذکر نام صاحب امتیاز و مدیر مسئول و نشانی اداره نشریه و چاپخانه، جرم محسوب گردید (۱۰):

ماده ۱ – مطبوعات در اين قانون عبارتند از نشرياتی كه به طور منظم با نام ثابت و تاريخ و شماره رديف در زمينه های گوناگون خبری، انتقادی، اجتماعی، سياسی، اقتصادی، كشاورزی، فرهنگی، دينی، علمی، فنی، نظامی، هنری، ورزشی و نظاير اينها منتشر می شوند. 

…

تبصره ۳ – كليه نشريات الكترونيكی مشمول مواد اين قانون است. 

تصویب قانون حمایت از حقوق پدید آورندگان نرم افزارهای رایانه ای در تاریخ ۱۳۷۹/۱۰/۴ ادامه توجه قانون گذار به جرایمی است که با رایانه در ارتباط است نه لزوما جرایم رایانه ای (۱۱). این قانون حقوق دارندگان نرم افزارهای رایانه ای مانند بازی رایانه ای یا نرم افزارهای مختلف رایانه ای را مورد حمایت قرار می دهد (۱۲) که شامل حق نشر، عرضه، اجرا و حق بهره برداری مادی و معنوی نرم افزار رایانه ‌ای است که متعلق به پدید آورنده آن است (۱۳).

در ادامه در تاریخ  ۱۳۸۲/۱۰/۹ قانون مجازات جرائم نیروهای مسلح در ماده ۱۳۱ سوء استفاده های مالی مانند کلاهبرداری و اختلاس که نظامیان به وسیله رایانه مرتکب می شوند را جرم انگاری کرد:

ماده ۱۳۱ – هرگونه تغییر یا حذف اطلاعات، الحاق، تقدیم یا تاخیر تاریخ نسبت به ‌تاریخ حقیقی و نظایر آن که به طور غیرمجاز توسط نظامیان در سیستم رایانه و نرم افزارهای ‌مربوط صورت گیرد و همچنین اقداماتی از قبیل تسلیم اطلاعات طبقه ‌بندی شده رایانه‌ای ‌به ‌دشمن یا افرادی که صلاحیت دسترسی به آن اطلاعات را ندارند، افشاء غیرمجاز ‌اطلاعات، سرقت اشیاء دارای ارزش اطلاعاتی مانند سی‌دی (CD) یا دیسکت های حاوی ‌اطلاعات یا معدوم کردن آنها یا سوء ‌استفاده‌ های مالی که نظامیان به وسیله رایانه مرتکب‌ شوند جرم محسوب و حسب مورد مشمول مجازات های مندرج در مواد مربوط به این قانون‌ می ‌باشند.

در همین زمان (۱۴) قانون تجارت الکترونیکی ایران در تاریخ ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ تصویب شد که در باب چهارم به «جرایم و مجازات ها» پرداخت و در ماده ۶۷ به کلاهبرداری کامپیوتری و در ماده ۶۸ به جعل کامپیوتری توجه نمود. ماده ۶۸ موضوع بحث در سطور آتی است.

در نهایت پیش نویس قانون جرایم رایانه ای ایران توسط کمیته مبارزه با جرایم رایانه ای قوه قضاییه تهیه و پس از بررسی های کارشناسانه نسخه نهایی آن مشتمل بر ۵۶ ماده و ۲۵ تبصره در جلسه علنی روز سه شنبه مورخ ۱۳۸۸/۳/۵ در مجلس شورای اسلامی تصویب و در تاریخ ۱۳۸۸/۳/۲۰ به تایید شورای نگهبان رسید. در این قانون ۲۹ عنوان مجرمانه مرتبط با رایانه مورد توجه قرار گرفت، از جمله دسترسی غیرمجاز به داده ها و سامانه های رایانه ای، شنود غیرمجاز، جاسوسی رایانه ای، نقض تدابیر امنیتی به قصد دسترسی به داده های سری، جعل رایانه ای، تخریب و اخلال در داده ها، از کار انداختن سامانه، ممانعت از دسترسی،‌ ربودن داده های دیگری، کلاهبرداری رایانه ای، انتشار و توزیع و معامله محتویات خلاف اخلاق، انتشار صوت یا فیلم یا تصاویر خصوصی یا اسرار دیگری بدون رضایت وی، نشر اکاذیب به قصد تشویش اذهان عمومی، فروش یا انتشار یا توزیع داده ها یا نرم افزارهایی که صرفا برای ارتکاب جرم به کار می روند و عدم فیلتر محتوی مجرمانه از ناحیه ارایه دهندگان خدمات دسترسی و میزبانی.

قانون آیین دادرسی جرایم نیروهای مسلح و دادرسی الکترونیکی مصوب ۱۳۹۳/۲/۲۸ که در تاریخ ۱۳۹۳/۸/۱۰ به تایید شورای نگهبان رسید قانون بعدی است که به جرایم رایانه ای ناظر است. این قانون به عنوان بخش های هشتم، نهم، دهم، یازدهم و دوازدهم قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲/۱۲/۴ الحاق گردیده است.

در سطح بین المللی نیز معروف ترین سند «کنوانسیون بوداپست» مصوب ۲۰۰۱ میلادی است (۱۵)، که برای تعیین صلاحیت کیفری محاکم (۱۶) مقرراتی را وضع نموده است. این مقررات راه گشا نبوده و محل نقد است، چرا که ماهیت فضای مجازی مورد توجه قرار نگرفته و همچنان بر قوانین سنتی تاکید شده است (۱۷).

پاورقی ها:

(۱) در فرهنگ های معروف فارسی از جمله دهخدا، عمید و معین واژه سایبر نیامده است. ریشه واژه سایبر، کلمه kybernētēs یونان باستان به معنی سکاندار،‌ ناخدا، ‌راهبر و هادی است که در زبان انگلیسی cybernetics معنی شده است.

(۲) به آدرس: www.dictionary.cambridge.org

(۳) به آدرس: www.en.oxforddictionaries.com

(۴)  سایت تفاوت ها (Difference Between) به بیان تفاوت بین دو چیز یا مفهوم می پردازد، به آدرس اینترنتی: www.differencebetween.info

(۵) علامه جوادی آملی، به نقل از خبرگزاری فارس، با عنوان «فضای مجازی حقیقتاً مجازی نیست/باید کرامت با قلم و اندیشه ما آمیخته باشد»، مورخ ۱۳۹۵/۹/۴ ، قابل دسترسی در: www.farsnews.com

(۶) به نقل از همشهری آنلاین، با عنوان «آشنایی با تاریخچه جرایم اینترنتی»، به تاریخ ۱۳۸۵/۹/۲۱، قابل دسترسی در: www.hamshahrionline.ir

(۷) این روزها خبرهایی منتشر می شود با عنوان: قتل به سبک بازی های رایانه ای. روشن است که منظور ما از قتل رایانه ای ارتکاب جرم قتل از طریق ابزارهای رایانه ای است که متصور نیست، نه قتل به سبک بازی های رایانه ای. مرور یک مورد از این قتل ها خالی از لطف نیست: «سرهنگ ولی الله گنجیان مقدم روز سه شنبه به خبرنگار ایرنا گفت: در پی اطلاع به مرکز فوریت های پلیس ۱۱۰ آمل مبنی بر وقوع درگیری بین چند جوان در روستای کچب از توابع بخش دابودشت آمل، عوامل فرماندهی انتظامی بخش دابودشت سریعا به حادثه اعزام شدند. وی افزود: ماموران با حضور در محل حادثه در بررسی های اولیه دریافتند، سه نوجوان به دلیل اختلاف با فردی به نام مختار-م ۱۹ ساله با وی درگیر شدند و او را به شدت مصدوم کردند. فرمانده انتظامی آمل ادامه داد: این فرد که بعلت مصدومیت شدید به کما رفته بود با حضور عوامل امدادی سریعا به مرکز درمانی منتقل شد و عوامل درگیری به ویژه متهم اصلی پرونده و عامل ضرب و جرح به نام امیر حسین- الف دستگیر شد. سرهنگ گنجیان تصریح کرد: با توجه به تلاش پزشکان معالج فرد مصدوم به علت قطع نخاع شدن و شدت جراحات وارده در یکی از مراکز درمانی تهران جان باخت. وی اضافه کرد: متهمان پس از تشکیل پرونده به مرجع قضایی معرفی و با قرار صادره روانه زندان شدند. فرمانده انتظامی آمل با بیان اینکه اغلب این رفتار های پرخطر و پرخاشگرانه نوجوانان نتیجه بازی های خشن رایانه ای و فیلم های ماهواره ای است، گفت: پرخاشگری و خشونت از جمله موضوعات اساسی مطرح شده در بازی های رایانه ای به شمار می آید. سرهنگ گنجیان مقدم افزود: با بررسی مفاهیم پرخاشگرانه در این گونه بازی ها متوجه خواهیم شد، این بازی ها حاوی نوعی عادی سازی پدیده خشونت و پرخاشگری در جریان بازی هاست و جنگ ستارگان، انهدام سیاره ها، سفینه های فضایی و ربوت ها و مانند آن از موضوعات عادی و پیش پا افتاده این بازیهای رایانه ای محسوب می شود. وی گفت: در این بازی ها کاربران که اغلب کودک و نوجوان هستند، نقش جنایتکاران خیالی را ایفا می کنند و با حمله به عابران و رهگذران با کشتن آنها امتیاز کسب می کنند.» به نقل از خبرگزاری ایرنا، به عنوان «قتل جوان آملی به سبک بازی های رایانه ای»،‌ مورخ ۱۳۹۴/۰۶/۱۷، قابل دسترس در: www.irna.ir

(۸) برای دیدن تنها یک گزارش که بیان می دارد در سال ۲۰۱۵ نسبت به سال ۲۰۱۳ میزان جرایم اینترنتی از طریق موبایل ها ۱۷۳ درصد رشد یافته است، مراجعه فرمایید به: RSA, 2016: Current State of cybercrime, available at: <www.rsa.com>. در راس کشورهایی که بیشترین جرایم اینترنتی را دارند آمریکا با ۲۳ درصد قرار دارد؛ در ادامه چین با ۹ درصد، آلمان با ۶ درصد، بریتانیا با ۵ درصد، برزیل با ۴ درصد، اسپانیا با ۴ درصد، ایتالیا با ۳ درصد، فرانسه با ۳ درصد، ترکیه با ۳ درصد، هلند با ۳ درصد، هند با ۳ درصد، روسیه با ۲ درصد، کانادا با ۲ درصد، کره جنوبی با ۲ درصد و تایوان با ۲ درصد جز ۱۵ کشور جرم خیز سایبری هستند. برای دیدن جزییات بیشتر مراجعه فرمایید به:

BusinessWeek/Symantec, List of Top 20 Countries with the highest rate of Cybercrime, available at <http://www.enigmasoftware.com>

(۹) به نقل از خبرگزاری خیبرآنلاین، با عنوان «تهران؛ صدرنشین جرایم اینترنتی!»، منتشره در تاریخ ۱۳۹۴/۱۲/۱۸ ، قابل دسترسی در: www.kheybaronline.ir

(۱۰) ماده ۷ قانون مطبوعات اصلاحی ۱۳۷۹: ماده ۷. موارد ذیل ممنوع و جرم محسوب می شود:

الف. چاپ و انتشار نشریه ای که پروانه برای آن صادر نشده و یا پروانه آن لغو گردیده ویابه دستور دادگاه به طور موقت یا دایم تعطیل گردیده است.

ب. انتشار نشریه به گونه ای که اکثر مطالب آن مغایر باشد با آنچه که متقاضی به نوع آن متعهد شده است.

ج. انتشار نشریه به نحوی که با نشریات موجود یا نشریاتی که به طور موقت یا دایم تعطیل شده اند ازنظر نام، علامت و شکل اشتباه شود.

د. انتشار نشریه بدون ذکر نام صاحب امتیاز و مدیرمسئول و نشانی اداره نشریه و چاپخانه آن.

تبصره ـ مراکز نشر، چاپ، توزیع و فروش نشریات، مجاز به چاپ وانتشار و عرضه مطبوعات و نشریاتی که از سوی دادگاه صالح یا هیئت نظارت مغایر با اصول مندرج دراین قانون تشخیص داده شود، نمی باشند.

ماده ۸ قانون مطبوعات اصلاحی ۱۳۷۹: انتشار نشریه توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی با سرمایه ایرانی واخذ پروانه از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی آزاد است. استفاده نشریات ازکمک خارجی مستقیم یا غیرمستقیم ممنوع و جرم محسوب می شود.

 تبصره ۳ ـ  واگذاری امتیاز نشریه به غیر اعم از قطعی، شرطی، اجاره و امثال آن ممنوع است و جرم محسوب می شود مگر در صورت درخواست کتبی صاحب امتیاز و تصویب هیئت نظارت.

 تبصره ۷ ـ مسئولیت مقالات و مطالبی که در نشریه منتشر می شود به عهده مدیر مسئول است ولی این مسئولیت نافی مسئولیت نویسنده و سایر اشخاصی که در ارتکاب جرم دخالت داشته باشند، نخواهد بود.

ماده ۲۵ قانون مطبوعات اصلاحی ۱۳۷۹: هرکس بوسیله مطبوعات مردم را صریحا به ارتکاب جرم یا جنایتی برضد امنیت داخلی یا سیاست خارجی کشور که درقانون مجازات عمومی پیش بینی شده است، تحریص و تشویق نماید در صورتی که اثری بر آن مترتب شود، به مجازات معاونت همان جرم محکوم، و در صورتی که اثری بر آن مترتب نشود، طبق نظر حاکم شرع ، براساس قانون تعزیرات با وی رفتار خواهد شد.

ماده ۳۳ قانون مطبوعات اصلاحی ۱۳۷۹: الف. هرگاه درانتشار نشریه، نام یا علامت نشریه دیگری ولو با تغییرات جزئی تقلید شود به طوری که برای خواننده امکان اشتباه باشد، از انتشار آن جلوگیری و مرتکب به حبس تعزیری شصت و یک روز تا سه ماه و جزای نقدی از یک میلیون (۱۰۰۰/۰۰۰) ریال تا ده میلیون (۱۰/۰۰۰/۰۰۰) ریال محکوم می شود. تعقیب جرم ومجازات منوط به شکایت شاکی خصوصی است.

(۱۱) در برخی از نوشته ها دیده شده است که این قانون را در سیر تکامل قوانین مرتبط با جرایم رایانه ای آورده اند که به نظر می رسد رویکرد قابل دفاعی نیست.

(۱۲) ماده ۱۳ قانون حمایت از حقوق پدید آورندگان نرم افزارهای رایانه ای ۱۳۷۹: ‌هرکس حقوق مورد حمایت این قانون را نقض نماید علاوه بر جبران خسارت به حبس از نود و یک روز تا شش ماه و جزای نقدی از ده ‌میلیون (۱۰/۰۰۰/۰۰۰) تا پنجاه میلیون (۵۰/۰۰۰/۰۰۰) ریال محکوم می‌گردد.

(۱۳) ماده ۱ قانون حمایت از حقوق پدید آورندگان نرم افزارهای رایانه ای ۱۳۷۹

(۱۴) قانون مجازات جرائم نیروهای مسلح در تاریخ ۱۳۸۲/۱۰/۹ تصویب و در تاریخ ۱۳۸۲/۱۰/۲۵ لازم الاجرا شد. قانون تجارت الکترونیکی ایران در تاریخ ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ تصویب و در تاریخ ۱۳۸۲/۱۰/۲۴ لازم الاجرا شد. به عبارتی تاریخ تصویب قانون دوم بعد از قانون اول است اما تاریخ لازم الاجرا شدن آن پس از گذشت ۱۵ روز از انتشار در روزنامه رسمی، یک روز جلوتر از قانون اول است.

(۱۵)  Convention on Cybercrime, Budapest, 2001. کنوانسیون بوداپست به «پیمان جرایم اینترنتی بین المللی» نیز معروف است و اولین پیمان بین المللی ایجاد شده برای مقابله با جرایم اینترنتی است که حدود ۴۰ کشور مختلف در کنفرانس بین المللی بوداپست با موضوعیت جرائم اینترنتی، در ۲۳ نوامبر ۲۰۰۱ در مجارستان آن را امضا کرده اند.

(۱۶) برای دیدن یک اثر تفصیلی در این رابطه مراجعه فرمایید به: حبیب زاده، طاهر، بازمهندسی قواعد تعیین صلاحیت قضایی در جرایم رایانه ای: رویکرد کاربردی، ارایه شده به اولین همایش ملی رویارویی با چالش های فضای سایبر، اسفند ۱۳۹۵، قابل دسترسی در وب سایت نگارنده: www.drhabibzadeh.com

(۱۷) برای دیدن نقدهایی در خصوص این سند بین المللی مراجعه فرمایید به:

Clough, J., A Word of Difference: The Budapest Convention on Cybercrime and the Challenges of Harmonization, Monash University Law Review, Vol 40, No 3, 2014; Serger, A., The Budapest Convention on Cybercrime 10 years on: Lessons learnt or the web is a web, International Conference on Cybercrime: Global Phenomenon and its Challenges 2011.

در ادامه عناوین جرایم رایانه ای ۲۹ گانه را به همراه مستند قانونی و مجازات ها ی آنها دانلود کنید: