وب سایت رسمی دکتر طاهر حبیب زاده

🌷دکتر طاهر حبیب زاده، دکتری حقوق از انگلستان و عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق (ع). رزومه اینجا: این روزها از NFT بسیار صحبت می شود. این کلمه مخفف چیست؟ NFT مخفف Non-Fungible Token (اِن.اِف.تی) است و قبل از توضیح در خصوص این عبارت، مفهوم اموال مثلی و قیمی را در حقوق به خاطر بیاورید. کلمه Fungible (در شان صفت) به معنی هر چیز دارای ارزش است که به راحتی قابل تبدیل به/معاوضه با چیز با ارزش دیگر به همان اندازه ارزش و قابل تقسیم به واحدهای کوچک تر است. به عنوان مثال، یک اسکناس ۵۰ هزار تومانی به سادگی قابل تبدیل به ۵ اسکناس ۱۰ هزار تومانی است (هم قابل تبدیل/معاوضه و هم به همان اندازه ارزش، نه بیشتر، و هم قابل تقسیم به واحدهای کوچک تر، ۵ تا ۱۰ هزار تومانی و یا ۵۰ تا هزار تومانی). ارزهای خارجی نیز Fungible هستند، چرا که به سادگی به ارزهای دیگر به همان اندازه ارزش و نیز واحدهای کوچک تر (مثلا یک دلار به ۱۰۰ سنت) تبدیل/معاوضه می شوند. در دنیای فناوری امروز، دارایی به نام بیت کوین، Fungible محسوب می شود، چرا که به راحتی به رمزارزهای دیگر مانند اتریوم قابل تبدیل است و خودش نیز به واحدهای کوچک تر با نام «ساتوشی» قابل تبدیل است (هر بیت کوین معادل ۱۰۰ میلیون ساتوشی است). با این فوق، به زبان حقوقی، می توان دارایی Fungible را دارایی مثلی نامید.
در مقابل، Non-Fungible از نظر لغوی به معنی چیزی است که به سادگی قابل تبدیل/معاوضه نباشد. از نظر اصطلاحی نوعی دارایی است که غیرقابل تبدیل، غیرقابل تعویض و یا غیرقابل معاوضه به دارایی از همان نوع و به همان اندازه ارزش و غیر قابل تقسیم به واحدهای کوچکتر است. به زبان حقوقی، دارایی Non-Fungible با اموال قیمی قرابت دارد، اموال یکتا و فاقد نظایر، مانند نسخه یک کتاب خطی، که امکان ندارد مال دیگری و لو از همان جنس جایگزین آن شود. بازار این دارایی در سال ۲۰۲۱ میلادی در حدود ۲۰ میلیارد دلار ارزش داشت و انتظار می رود تا سال ۲۰۲۵ دو برابر شود.
کلمه token معانی مختلفی دارد. در یک معنی عبارت است از هر سند، مدرک، ابزار یا وسیله ای که حاوی مقدار معینی پول است و می توان در زمان خرید حضوری یا آنلاین از آن استفاده کرد. به عنوان مثال، کارت هدیه ۵۰۰ هزار تومانی برای خرید از یک فروشگاه زنجیره ای مشخص، یک توکن به حساب می آید.
معنی دیگر token، مجموعه ای از داده هاست که به جای داده های دیگر به کار می رود و با آنها تناظر دارد، تا مانع از رویت اطلاعات خصوصی و محرمانه از سوی کسانی شود که مجاز به دیدن آنها نیستند. در این معنی، بر خلاف معنی فوق، توکن یک ابزار یا وسیله نیست، بلکه خود داده است که به جای داده های دیگر که می خواهیم از رویت دیگران محافظت شود به کار می رود. به عنوان یک مثال (البته غیردقیق و فقط از جهت شبیه سازی)، وقتی شما یک کدملی را می بینید، نمی دانید متعلق به چه کسی با چه مشخصاتی (زن یا مرد، محل تولد، تاریخ تولد و غیره) است، اما می دانید که این کدملی برای یک فرد مشخصی صادر شده است. کدملی در واقع توکن حساب می شود، چون مانع از پی بردن به شخص منتسب الیه می شود.
در عبارت Non-Fungible Token که به اختصار NFT (اِن.اِف.تی) گفته می شود، معنی دوم توکن مقصود است. کل عبارت به این صورت معنی می شود:
یک واحد داده منحصربفرد که به یک اثر دیجیتالی مرتبط است و مورد خرید و فروش واقع می شود.
از این توکن ها، به توکن های «غیرمثلی» نیز یاد می شود، چرا که امکان جایگزینی و معاوضه به چیزی مثل خود را ندارد (مانند اموال قیمی) و «یکتا» هستند، همانگونه که نقاشی عصرعاشورای استادفرشچیان، یکتاست و مثل ندارد. همچنین قابل تقسیم به واحدهای کوچک تر نیست.
در معنی اصطلاحی در بازار سرمایه، Non-Fungible Token عبارت است از:
یک دارایی رمزنگاری شده در فضای بلاک چین است که نمایانگر یک اثر دیجیتالی است.
وقتی گفته می شود فلانی یک NFT خریده است، در واقع یک اثر دیجیتالی را که در فضای بلاک چین رمزنگاری شده، خریده است. بلی، مالک دارایی می توانست اثر دیجیتالی خود را بدون رمزنگاری عرضه کند. اما برای جلوگیری از نقض حقوق مالکیت فکری آن، ترجیح داده است اثر را رمزنگاری کند تا از دسترس سایرین در امان بماند و در قالب NFT بفروشد. توکن غیرقابل معاوضه (NFT) سند مالکیت دیجیتالی منحصربفرد برای یک نوع دارایی دیجیتالی مشخص است. در انگلستان به موجب پرونده Osbourne v. Persons Unknown [2022] EWHC 1021 (Comm) مقرر شد که NFT ها یک مال قانونی محسوب می شوند و قابل داد و ستد و مالک آنها برخوردار از حمایت قانون می باشند. 
هدف از توسعه NFT ها قابل توجه است. به عنوان مثال عینی، وقتی شخصی یک اثر هنری دیجیتالی از هر نوع (صوت، موسیقی، فیلم و تصویر)، و یا هر محتوی دیجیتالی دیگر مانند صوت یک کتاب یا مقاله علمی را خلق می کند، اثر را به صورت رمزنگاری شده در فضای بلاک چین ذخیره می کند، تا از مزایای فضای بلاک چین بهره ببرد و اثر از هرگونه تغییر، جعل، هک و دسترسی غیرمجاز در امان بماند (از اهداف اصلی خلق پدیده ای به نام NFT نیز همین است: حفاظت از اثر و داده ها).
جهت تاکید، فقط دارایی ها با نسخه دیجیتالی (از قبیل فرمت های JPG ,GIF ,MP3 ,MP4)، قابل عرضه در قالب NFT هستند؛ می توان نسخه دیجیتالی دارایی های مادی را ایجاد کرد، مثلا از طریق عکس برداری، و در قالب NFT عرضه کرد، مانند مجسمه سازی که تصویر سه بعدی آثار خود را ایجاد می کند و در قالب NFT عرضه می کند؛ یا یک طراح لباس می تواند با ایجاد طرح گرافیکی آثار خود، آنها را در قالب NFT عرضه کند. به همین ترتیب، یک نقاش می تواند تصویر دیجیتالی نقاشی خود را در قالب NFT عرضه کند و یا نویسنده می توان صوت اثر خود را در قالب NFT عرضه کند.
امروزه بیشتر NFT ها بر روی بلاکچین اتریوم قرار دارند. یک کد منحصر بفرد در بستر بلاک چین برای این اثر تولید می شود و فقط در اختیار صاحب اثر قرار دارد. این کد، فقط منتسب به همان اثر است مانند اثر انگشت. هر شخصی که این کد را در اختیار داشته باشد، مالک اثر شناخته می شود (اماره ید). این روش مانع از نقض حقوق مالکیت فکری آثار می شود، چرا که کد همواره در اختیار شخص یا اشخاص خاصی قرار می گیرد و تنها از طریق کد است که می توان به اصل اثر دست یافت. غیر دارنده کد، نمی تواند مدعی حقوقی در اثر باشد. چرا که با هر انتقال مالکیت، سابقه انتقال در بلاک چین ذخیره می شود و می توان زنجیره مالکان را از زمان خلق اثر تا به امروز شناسایی کرد، مانند استعلام سابقه ثبتی رسمی یک ملاک از اداره ثبت اسناد و املاک. همانطور که یک بلیت هواپیما فقط برای یک فرد معین و برای یک صندلی مشخص و مسیر مشخص و روز و ساعت مشخص صادر می شود، و فقط همان فرد می تواند با آن بلیط سفر کند، Non-Fungible Token فقط برای یک اثر به صورت منحصربفرد مربوط است و در اختیار شخص مشخصی است که مالک فعلی آن است. امروزه برخی از خریداران آثار دیجیتالی به ویژه آثار هنری، اعلام می کنند که فقط در قالب NFT آماده خرید هستند و این تقاضا به جهت حفظ حقوق ناشی از اثر است.
سایت OpenSea در حال حاضر یکی از بزرگترین وب سایت های خرید و فروش توکن‌های غیر قابل تعویض (NFT) است. در این بازار آثار در قابل NFT به فروش گذاشته می شود و خریدار بعد از افتتاح اکانت و اتصال آن به کیف پول خود، قیمت پیشنهادی خود برای یک NFT مشخص را که در سایت نمایه شده است، به فروشنده اعلام می کند و منتظر دریافت نظر او می ماند (شبیه مزایده). در برخی موارد قیمت فروش NFT نجومی است، همان طور که اموال قیمی غالبا نادر و بسیار گران هستند. به عنوان مثال، NFT با نام Everydays: The First ۵۰۰۰ Days به قیمت ۶۹ میلیون دلار به فروش رفت. گرچه همگان می توانند اثر دیجیتالی خود را در قالب NFT عرضه کنند اما مهم بازاریابی برای اثر و فروش نهایی آن است. به همین دلیل، افراد مشهور بهتر و بیشتر می توانند در این فضا فعالیت مفید کنند. گاهی یک چهره معروف هنری یا ورزشی قطعه ای از کار خود را در قالب NFT عرضه می کند و برای اینکه تصور نشود برای خریدار که غالبا هم قیمت گزافی پرداخت می کند، چه سود مادی دارد، ضمن قرارداد فروش توافق می شود، از جمله اینکه، دارنده این NFT عضو باشگاه طرفداران فروشنده است و می تواند در همه برنامه های او، مانند کنسرت یا بازی ها، با بلیط نصف قیمت حضور یابد. با این حال، در ادبیات رسانه ای، برخی معتقدند عرضه آثار در قالب NFT ها سوء استفاده از جیب آدم های احمق است و هیچ ارزش و کارایی واقعی ندارد!
برای عرضه اثر دیجیتالی خود در قالب NFT ابتدا باید قالب NFT آن را بسازید که در اصطلاح «ضرب کردن» یا «مینت کردن» می گویند. در سایت OpenSea این مراحل طی می شود: افتتاح اکانت، اتصال آن به کیف پول رمزارز، بارگذاری اثر، قراردادن آن در یک فضای بلاکچین (که از اتریوم بهره می برد) و در نهایت ساخت NFT اثر و عرضه آن با مشخص کردن قیمت اثر و شرایط و توضیحات لازم. این فرآیند به ایجاد قرارداد هوشمند شباهت دارد. البته برای فروش آن می بایست تبلیغات گسترده کرد و اثر را شناساند. خریداران نیز می بایست از بازارهای الکترونیکی معتبر اقدام به خرید NFT کنند.
تا به امروز قانون گذاری خاصی در خصوص NFT ها صورت نگرفته است و برای پاسخ به چالش های حقوقی آن می بایست از اصول و قواعد حقوقی موجود بهره برد. از جمله اینکه اثری که برای تبدیل به NFT مدنظر است، به‌هیچ وجه نباید یک محتوای غیرقانونی باشد؛ محتوی غیراخلاقی، توهین‌آمیز، مروج تبعض نژادی، جنسیتی و قومیتی نباشد و الا ممکن است معامله آن به جهت نامشروع بودن موضوع مورد معامله، باطل اعلام شود. البته پلتفرم OpenSea در زمان ضرب NFT و عرضه آن برای فروش به رعایت این ویژگی تاکید و درخواست می کند گزینه «محتوی حساس و مکشوف از نظر جنسی» روشن شود تا در زمان «جستجوی امن» از سوی کاربران چنین اثری نمایه نشود. همچنین، ماهیت قرارداد ناظر بر معامله NFT با ادبیات فعلی حقوق ایران، بیع نیست (بیع، تملیک عین به عوض معلوم است، و NFT ها عین نیستند) و می بایست در پرتو ماده ۱۰ قانون مدنی یک عقد نامعین تلقی کرد. علاوه بر این، باید در قرارداد مربوطه به صورت دقیق مشخص کرد که چه حقوقی از اثر انتقال پیدا می کند؛‌ آیا فروشنده می تواند نسخه دیگر از همان اثر را به غیر به ویژه از طریق یک پلتفرم دیگری (با فرض امکان فنی این رویکرد) به فروش رساند؟ آیا صاحب اثر می تواند با تغییرات در آن، یک NFT جدید خلق و عرضه کند؟ آیا حق تکثیر اثر در اختیار فروشنده است یا خیر؟ در صورتی که اثر متسحق للغیر درآید، تکلیف چیست، خاصه اگر نوعی معاملات الکترونیکی فرامرزی محسوب شوند، تعیین قانون حاکم و دادگاه صالح برای حل و فصل اختلاف بسیار مهم خواهد بود. ممکن است از طریق معاملات NFT اقدام به پولشویی شود، مانند اینکه یک NFT بسیار کم ارزش، به قیمت بسیار گزافی معامله و پول مدنظر جابجا شود یا حتی از طریق آن مساعدت های مالی برای گروه های ترویستی صورت گیرد، همانطور که در مورد رمز ارزها مطرح است. مسئولیت حقوقی پلتفرم های عرضه کننده NFT ها در این زمینه محل تامل جدی است. افت قیمت بسیار شدید NFT موضوع دیگری است، خاصه اگر خریدار قصد بازفروش آن را دارد و ای بسا با نزول شدید قیمت مواجه شود، امری که در گذشته در خصوص برخی رمزارزها یا سهام بورسی رخ داد و بحث غرری بودن معامله را پیش کشید. خیاراتی چون خیار غبن در قیمت گذاری NFT مطرح است؛ اساسا آیا NFT که به مانند یک مال قیمی است، نه مثلی، دارای قیمت بازاری است؟ تدلیس در کم و کیف NFT موضوع دیگری است. لازم است تکلیف پرداخت کمیسیون نقل و انتقال NFT در پلتفرم ها مشخص شود که از سوی کدام طرف باید صورت گیرد. پلتفرم های ارائه کننده NFT ها چه تعهدی در قبال عرضه کننده ها و خریداران دارند؟ اگر قرارداد بی مابین نقض شود آیا متعهد به بستن اکانت طرف ناقض و حذف NFT مربوطه از سایت عرضه و فروش می باشند یا خیر؟ چه تدابیری را می بایست اتخاذ کنند تا اعتماد عمومی به خرید و فروش این دارایی های حفظ شود؟ موضوع امنیت بالای پلتفرم ها در قبال هرگونه هک سایبری مساله دیگر است. حمایت از داده های خصوصی اشخاصی که NFT ضرب می کنند، مساله مهم دیگری است. مالیات بر درآمدهای ناشی از معاملات NFT ها برای دولت ها حائز اهمیت است که شناسایی منشا درآمد نقش مهمی در اعمال قوانین مالیاتی دارد. اگر بنا باشد دولت در زمینه NFT ها قانونگذاری کند چه نکاتی را می بایست در نظر بگیرد؟
در هر حال، در شرایط فعلی، در مقام معامله یک NFT می بایست قرارداد هوشمند مربوطه به نحوی دقیق طراحی شود که بازتاب کننده قصد واقعی و شرایط مقرر بین طرفین باشد.

برگرفته از کتاب زیر:
طاهر حبیب زاده، حقوق فناوری اطلاعات: بایسته ها (این کتاب در سال ۱۴۰۲ منتشر می شود انشالله تعالی)