دانشکده های حقوق کشور هنوز در آموزش و ترویج گرايش هاي جديد حقوق مانند حقوق تجارت بين الملل و به ویژه حقوق فناوری اطلاعات چندان قوی عمل نمی کنند. اين مشكل وقتي بيشتر احساس مي شود كه دانشجو به مرحله انتخاب موضوع پايان نامه و گردآوري منابع براي نوشتن آن مي رسد. در نوشته های حقوقی داخلي ما نیز بحث مفصلي در رابطه با همه موضوعات حوزه حقوق تجارت بين الملل و حقوق فناوری اطلاعات نشده است و آنچه شاهديم مقالات پراكنده اي است كه اغلب ترجمه و گاهي تاليف برخي از اساتيد محترم داخلي است و به سختي مي توان کتبی در خور در اين زمينه پيدا كرد که به عنوان منبع علمی تحلیلی قابل استناد در تحقیقات علمی تخصصی قابل استفاده باشد، بر خلاف نوشته های خارجی که فراوانی منابع حقیقتا غیر قابل انکار است. در نتيجه دانشجويي كه در پي نوشتن يك پايان نامه قابل قبول در سطح كارشناسي ارشد یا دکتری در رشته حقوق تجارت بين الملل یا حقوق فناوری اطلاعات است ناگزير است از منابع خارجي استفاده كند. در اين زمينه كتب و مقالات بسياري به زبان انگليسي نوشته شده است كه مطالعه آنها فرصت كافي و دانش زبان انگلیسی قوی مي طلبد.
در رابطه با موضوعات مناسب برای تحقیق در دوره های ارشد و دکتری، نگارنده آنها را كلا به پنج دسته تقسيم مي کند:
1. يك عده موضوعات هستند كه مباحث كلي را شامل مي شوند و به ذهن هر دانشجويي آشنا و ملموس اند صرف نظر از اينكه در كدام سيستم حقوقي تحصيل مي كند، ايران، انگليس… چرا كه ادبيات، قواعد كلي، اصطلاحات و مفاهيم آنها در سيستم حقوقي هر كشوري بحث مي شود. فقط آنچه مهم هست، چون بحث بين المللي یا فنی است، بررسي آنها از ديدگاه دیگر سيستم حقوقي يا در موارد ممكن از ديدگاه كنوانسيون ها و مقررات بين المللي مطلوب است. مثل طرق جبران خسارت در معاملات بين الملل از ديد گاه حقوق ايران و انگليس/ حقوق ايران و كنوانسيون بيع بين المللي 1980 وين/…چرا كه طرق جبران خسارت در حقوق داخلي هر كشوري به تفصيل بحث مي شود و آشنايي به كليات موضوع وجود دارد. نوعا دانشجويان هم به سراغ چنين موضوعاتي مي روند. انتخاب موضوعاتي از اين دست هم سخت نيست. كافي است عناوين مختلف مجموعه اي از مقررات را ديد كه از چه موضوعاتي بحث مي كند و يكي را به دلخواه انتخاب و در مورد آن به تحقيق پرداخت. همچنين چون بيع بين المللی در تجارت بين الملل از مباحث هسته اي است اغلب موضوعات انتخابي معمولا به این حوزه مربوط هستند. در اين دسته مي توان موضوعات ذيل را نام برد:
1. روش هاي جبران خسارت در بيع بين الملل
2. شيوه های تشکیل قراردادهاي بين المللي و قواعد حاکم بر آنها
3. تعهدات طرفين در بيع بين المللي: مطالعه تطبيقي
4. موارد رافع مسئوليت قراردادی در بيع بين المللی کالا
5. قواعد حاکم بر انواع نمایندگی در بیع بین المللی کالا
6. انتقال مالكيت و ريسك (خطر) در معاملات بين الملل و رابطه آندو با هم
7. نقش دادگاه هاي داخلي در داوري تجاري بين الملل
8. شناسايي و اجراي احكام داوري تجاري بين الملل
9. بررسي قوانين حاكم در داوري تجاري بين الملل
10. سقوط مصونيت دولت در اثر توافق نامه داوري تجاري بين الملل
11. تعیین دادگاه صالح در اختلافات ناشی از تعهدات قراردادی
12. اختلاف قانون حاکم در حل و فصل اختلافات ناشی از تعهدات قراردادی
13. قانون حاکم بر اختلافات ناشی از تعهدات غیر قراردادی
14. دادگاه صالح برای حل و فصل اختلافات ناشی از تعهدات غیرقراردادی
15. شيوه هاي پرداخت در معاملات تجاري بين الملل با تكيه بر اعتبارات اسنادي (از موضوعات جديد است مخصوصا با معرفي يو.سي.پي 600 در سال 2007)
16. تحلیل ماهیت حقوقی تضمینات در پرداخت های بین المللی
17. بررسی تحلیلی اصطلاحات تجاری با تکیه بر CIF و FOB در اینکوترمز 2000 و 2010
18. تحلیل قراردادهای حمل و نقل کالا از طریق دریا
19. آثار حقوقی الحاق به سازمان تجارت جهانی
20. انواع تضمینات در تجارت بین الملل و تحلیل حقوقی آنها (یا با تکیه بر یکی از آنها)
21. آثار عذم تطبیق کالا با اوصاف قرارداد در زمان تسلیم آن در بیع بین المللی کالا
22. تطبیق UCP 500 با UCP 600 و تحلیل بار حقوقی موارد اختلافی
23. تطبیق اینکوترمز 2000 یا اینکوترمز 2010 و تحلیل بار حقوقی موارد اختلافی
24. دامنه مسئولیت بیمه گر در قراردادهای بیمه در تجارت بین الملل
25. نحوه حل و فصل اختلافات سرمایه گذاری بین دول و اتباع خارجه با تکیه بر کنوانسیون حل و فصل اختلافات سرمایه گذاری بین دول و اتباع دول دیگر 1965
* از دل موضوعات بالا به دليل اينكه كلي هستند مي توان موضوعات جزئي تري استخراج و دامنه آن را محدود كرد. مانند موارد زیر با مطالعه تطبیقی یا بدون آن:
1. تعهدات فروشنده در بيع بين الملل
2. تعهدات بایع در بیع بین الملل
3. اوصاف مبیع در بیع بین الملل
4. قواعد حاکم بر تسلیم کالا در بیع بین الملل
5. شیوه های جبران خسارت در بیع بین الملل
6. آثار نقض قرارداد در بیع بین الملل
7. جرح داور در داوری تجاری بین الملل
8. تعیین قانون حاکم در داوری تجاری بین الملل
9. اجرای آرا خارجی در محاکم داخلی
10. آثار حقوقی جعل اعتبارات اسنادی
11. قواعد حاكم بر انتقال ضمان معاوضي (ريسك/خطر) در بيع بين الملل
12. زمان انتقال مالکیت کالا در بیع بین المللی
13. تحلیل کنوانسیون لاهه راجع به توافقنامه تعیین دادگاه صالح 2005
14. مفهوم نقض اساسی در بیع بین المللی کالا تحت کنوانسیون بیع و حقوق انگلیس
15. مسئولیت متصدی حمل و نقل در حمل بین المللی کالا از طریق دریا
16. تعیین دادگاه صالح و قانون حاکم در حل اختلافات ناشی از قراردادهای مصرف کننده
17. حمایت از مصرف کننده در قرارداد با تجار خارجی
18. قراردادهای اقساطی در بیع بین المللی کالا
19. جایگاه حسن نیت در تفسیر قراردادی های بین المللی
20. اصل حسن نیت در قراردادهای بیمه
21. اصول حاکم بر تفسیر قراردادهای بین المللی
22. اعمال حق حبس در قراردادهای بیع بین المللی کالا
23. جایگاه اسناد در قراردادهای بیع بین المللی کالا (مثلا در تطبیق قرارداد CIF با FOB)
24. میزان و موارد مداخله دادگاه ها در روند داروی تجاری بین المللی
25. اعتبار شروط معافیت در قراردادهای بیمه در تجرات بین الملل
26. نحوه و موارد اعتراض به رای داور در داوری اختلافات تجاری بین المللی
27. دامنه مصونیت و مسئولیت داوران در شیوه های جایگزین حل و فصل اختلافات تجاری با تکیه بر داوری
28. جایگاه حقوقی بارنامه در قراردادهای حمل و نقل تجاری بین الملل
29. مسئولیت خسارات وارده بر اشخاص و کالا در حمل و نقل بین المللی کالا
30. امکان استفادهاز اسناد الکترونیکی در حمل و نقل بین المللی کالا تحت مقررات لاهه، مقررات لاهه-ویزبی، مقررات هامبورگ
2. عده اي ديگر از موضوعات مشتمل بر مباحث جديدي در عرصه تجارت بين الملل هستند كه در حقوق داخلي كشور ما نيز اخيرا قوانيني در اين زمينه وضع شده است. مثلا موضوعات مربوط به حقوق تجارت الكترونيك، كه در آذرماه 1382 قانون حقوق تجارت الكترونيك ايران به تصويب رسيده است. همچنین است قانون جرایم رایانه ای مصوب 1389.
1. بررسي ابعاد حقوقي امضاي الكترونيكي
2. تحلیل شرایط اساسی تشکیل قرارداد در انعقاد قراردادهاي الكترونيكي
3. قابليت استناد به ادله الكترونيكي
4. اصول حاکم بر قانون تجارت الكترونيك ايران
5. دادگاه صالح در حل اختلافات ناشی از قراردادهای الکترونیکی
6. قانون حاکم در حل اختلافات ناشی از قراردادهای الکترونیکی
7. حمایت از مصرف کننده در قراردادهای الکترونیکی با ارجاع دادگاه صالح و قانون حاکم
8. آثار حقوقی تحقق اشتباه در مسیر انعقاد قراردادهای الکترونیکی
9. زمان و مکان تشکیل قراردادهای الکترونیکی
10. وضعیت حقوقی نمایندگان الکترونیکی در انعقاد قراردادهای الکترونیکی
11. آثار اشتباه نماینده الکترونیکی در انعقاد قراردادهای الکترونیکی
12. مسئولیت واسطه ها در انعقاد قراردادهای الکترونیکی
13. داوری الکترونیکی اختلافات
14. تحلیل حقوقی شروط در قراردادهای الکترونیکی
15. آثار حقوقی خطای وارداتی در مسیر انعقاد قراردادهای الکترونیکی
16. مسئولیت غیر قراردادی در فضای مجازی
17. نحو تسلیم کالای دیجیتالی در بیع الکترونیکی
19. نحوه اعمال خیارات در بیع الکترونیکی
20. مسئولیت حقوقی ریشه (مرکز صدور گواهی امضای الکترونیکی)
21. قاچاق الکترونیکی کالا و ارز
22. بررسی شرایط تحقق سرقت حدی الکترونیکی
23. حمایت از دادهه های شخصی در فضای مجازی
24. نگاهی به جعل اسناد الکترونیکی
25. اعتبار حقوقی اسناد الکترونیکی
26. تحلیل قراردادهای خرید تجهیزات کامپیوتری
27. مسئولیت حقوقی واسطه های اینترنتی
28. تبعات حقوقی جاسوسی در فضای مجازی
3. برخي موضوعات، تلفيقي هستند يعني چند زمينه را همزمان درگير بحث مي كنند. انتخاب چنين موضوعاتي شايد حوصله بيشتري براي تحقيق بطلبد. مثلا
1. رجوع به داوري تجاري بين المللي در پي اختلافات حاصله از قرارداهاي بين المللي ( كه هم انجام تحقیق راجع به داوري نياز هست و هم انجام تحقیق راجع به قراردادهاي بين المللي و بعد نحوه اعمال قواعد داوري در چنين قراردادهايي)
2. قواعد حاکم بر تشکیل قراردادهای تجاری بین المللی در گستره ارتباطات نوین
3. حمایت از اسرار تجاری در گستره اینترنت و تحلیل قواعد حاکم
4. 5. قانون حاکم در اختلافات ناشی از نقض حقوق مالکیت معنوی در گستره اینترنت
6. دادگاه صالح در اختلافات ناشی از نقض حقوق مالکیت معنوی در گستره اینترنت
7. بررسی مالکیت زمین های نفت خیز: تعارض حقوق عمومی با حقوق خصوصی
8. شیوه های حل و فصل اختلافات ناشی از قراردادهای نفتی (با مطالعه موردی)
4. برخي موضوعات هستند كه در حقوق ما مدت زمان طولانی نیست که مطرح شده اند. البته محققین محترم مطالبي هم نوشته اند. ولي با اين حال به نظر مي رسد كه جای بحث مجدد مخصوصا از زوایای دیگر همچنان وجود دارد.
در اين خصوص موارد زير قابل ذكر است که با حوزه نفت و گاز نیز به دلیل جایگاه ارزنده ایران در این صنعت ارتباط غیرقابل انکاری دارد:
1. ابعاد حقوقي قراردادهای بيع متقابل در تجارت بين الملل (که در قراردادهای نفتی مطرح است)
2. تحلیل حقوقی قراردادهای ساخت، بهره برداری و واگذاری (بی. او .تی)
3. نقش قراردادهاي جوينت ونچر در تجارت بين الملل و قواعد حاكم بر آن (در فارسي به قرارداد مشاركت/ مشاركت انتفاعي/مشاركت انعطاف پذير ترجمه شده است.)
4. تحلیل حقوقی قراردادهاي فرانشيز در عرصه تجارت بين الملل
5. تحلیل حقوقی قراردادهای انتقال تکنولوژِی
6. تحلیل شروط حاکم بر قراردادهای بیع متقابل
7. بررسی تطبیقی قراردادهای خدمات حرفه ای (پی اس سی PSC) با قراردادهای بیع متقابل ایران
8. تحلیل حقوقی قراردادهای تحقیق و توسعه (آر.دی R&D) با طرف خارجی صاحب تکنولوژی
9. تحلیل قراردادهای کار و پیمان های دسته جمعی در صنعت نفت و گاز
10. تحلیل حقوقی قراردادهای یکه سازی در صنعت نفت و گاز
11. تحلیل حقوقی قراردادهای توسعه مشترک در صنعت نفت و گاز
5. برخی از عناوین نیز با قواعد و اصول حقوقی چندان درگیر نیست که معمولا کمتر مورد توجه قرار می گیرند:
1. اخلاق در فضای مجازی
2. تبعات الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی و تاثیر ان به تجارت بین الملل در ایران
3. تاثیر حقوق فناوری اطلاعات در توسعه تجارت بین الملل
4. نقش تجارت بین الملل در توسعه اقتصادی
5. آثار حقوقی الحاق ایران به کنوانسیون بیع بین المللی کالا
6. تاثیر قراردادهای بیع متقابل (بای بک) در جذب سرمایه گذاری خارجی در صنعت نفت
7. نگاهی به شیوه های مرکب حمل و نقل در تجارت بین الملل
در پایان ذکر چند نکته لازم است:
1. عناوین پیشنهادی فوق صرفا برای دادن سرنخ به محققین ارجمند است که با خلاقیت و تحقیقات تکمیلی آنها می تواند به عنوان اتو شده ای تبدیل و مورد تحقیق و بررسی واقع شود.
2. هر جا گفته شده است با مطالع تطبیقی، ارکان تطبیق می تواند حقوق ایران، فقه امامیه، حقوق انگلیس، حقوق فرانسه، حقوق آمریکا، حقوق اتحادیه اروپا، کنوانسیون و مقررات بین المللی یا هر سیستم حقوقی دیگری بسته به علاقمندی محقق محترم باشد. می توان تنها یک سیستم خارجی یا چند سیستم را مبنای تحقیق قرار داد. هر چقدر تعداد سیستم های حقوقی بیشتر باشد دامنه تحقیق گستره تر، زحمت آن بیشتر و خروجی آن دقیقتر خواهد بود. برخی از اهم قوانین مرتبط با این عناوین در قسمت قوانین وب سایت معرفی شده است.
3. قبل از انتخاب هر عنوانی، خواه مرتبط با عناوین پیشنهادی فوق باشد یا عنوان دیگری باشد، لازم است به خروجی آن توجه شود. مناسب است تحقیقات حقوقی صرفا از لحاظ نظری ارزنده نبوده، بلکه خروجی آنها دارای ارزش کاربردی و عملی نیز باشد. برای این منظور ابتدا مطالعه مقاله نگاهی کاربردی به روش مطالعه تطبیقی در علم حقوق اکیدا توصیه می شود.
4. مناسب است به مطالعات موردی نیز پرداخته شود تا آنچه در مباحث تئوری ذکر شده است، در موارد کاربردی اعمال شود. مانند آثار حقوقی نشت نفت در دریا با مطالعه موردی نشت نفت در خلیج مکزیک.