◀️ دکتر طاهر حبیب زاده؛
عضو هیات علمی دانشکده حقوق، دانشگاه امام صادق علیه السلام
آی.دی تلگرام و اینستاگرام: @drtaherhabibzadeh
جهانی شدن یک اثر علمی سه شرط می طلبد: کیفیت اثر، زبان اثر، رسانه. آثار کم کیفیت قطعا فاقد اقبال خواهند بود. آثار کیفی به غیر از زبان علم دنیا، که امروزه زبان انگلیسی است، حتی با رسانه قوی نمی توانند به جایگاه لازم در بین آثار مورد توجه جهانی برسند. آثار کیفی با زبان علم دنیا نیز بدون رسانه قوی نمی توانند جایگاه شایسته ای کسب کنند. در عصر حاضر، نظر به فراوانی وسایل ارتباطی و امکان ترجمه آثار به زبان های مختلف، می توان با تولید اثر کیفی توجه جهانی جلب کرد.
یک نمونه عینی موفق در حقوق که برای ما ایرانیان آشناست، «رنه دیوید» فرانسوی است. وی در سال ۱۹۰۶ میلادی به دنیا آمد و در سال ۱۹۹۰ میلادی فوت کرد. در زمان جنگ جهانی دوم در ارتش فرانسه خدمت کرد و بعد از جنگ در دانشگاه پاریس کرسی حقوق تطبیقی را عهده دار شد. در کل عمرش یک کتاب مهم حقوقی در حوزه حقوق تطبیقی با عنوان «سیستم های حقوقی بزرگ در دنیای امروز» Traité élémentaire de droit civile comparé نوشت که به چند زبان ترجمه شده و با همان یک کتاب شهره در ادبیات حقوق ماست. کتاب «نظام های بزرگ حقوقی معاصر» ترجمه کتاب مذکور به قلم آقای دکتر سید حسین صفایی و همکاران ایشان است. به یمن این کتاب ما نیز در ایران «رنه دیوید» را می شناسیم و اثر او را مطالعه می کنیم و به آن ارجاع می دهیم. در حالی که اگر ترجمه این اثر به زبان فارسی انجام نمی شد، کمتر کسی با وی و اثرش آشنا می شد. ابوعلی سینای ایرانی در زمان خود، آثار علمی اش را به زبان عربی می نوشت و از این طریق بود که جهانی شد. چرا که زبان علم در آن زمان، عربی بود نه فارسی.
در مقابل، نگاهی به مرحوم آقای دکتر کاتوزیان یا آقای دکتر لنگرودی کنید؛ نویسنده گانی که چند ده جلد کتاب حقوقی عرضه کرده اند (صرف نظر از نقد محتوایی). الان در خارج از ایران تا چه حدی به نام و آثار این پژوهشگران آشنا هستند؟ تا چه حدی به آثار آنان ارجاع داده می شود؟ تقریبا هیچ! آیا علت جز این است که به زبان علم در دنیای امروز اثر تولید نکرده و رسانه ای درخور نداشته اند؟ و آن اروپایی با یک یا دو اثر ترجمه ای در ایران شهره شده و در حالی که به نظر نگارنده، به قطع زحمات این دو پژوهشگر ایرانی را در مسیر تعلیم و تعلم متحمل نشده است. بلی، ممکن است روزی برسد که زبان فارسی زبان علم در دنیا باشد، اما امروزه چنین نیست و بایست با واقعیت ها حرکت کرد. حداقل این است که ابتدا باید با زبان دنیا سخن گفت و خود را اثبات کرد و از آن پس به مشتاقان آدرس داد که مطالعه آثار ما تنها به زبان فارسی ممکن است و بایست فارسی آموزند.
این انتقاد بالا از منظر زبانی به حوزه های علمیه کشور نیز وارد است. این همه آثار علمی ارزشمند فقهی، به فضای محدود حجره ها و مدرس ها محدود شده و هیچ وقت عرضه جهانی نشده است. آیا نمی توان با تشکیل یک تیم ترجمه قوی در مدت کوتاهی مثلا سه سال، حدود ۵۰ اثر فاخر علمی حوزوی در رشته های مختلف را ترجمه و به جهانیان عرضه نمود؟ می توان، اما چرا این حرکت تاکنون شکل نگرفته است باید از اولیای امور در حوزه های علمیه سوال شود. در خاطر دارم زمانی که در دانشگاه لندن پژوهش می کردم، هر چه در منابع کتابخانه ای مطلب را از دیدگاه حقوق اسلام جستجو می کردم، آثار نویسندگان غیرشیعه نمایه می شد و به احتمال قوی آن پژوهشگر خارجی تصور می کرد مثلا در باب فلان مساله در نکاح، نظر اسلام همان است که در آن آثار منعکس شده است. در حالی که نظر فقه شیعه کاملا مخالف با آن نظرات بود اما مستند منتشر شده ای در دست نبود تا در پژوهش خود به آن استناد کنم.
◀️کانال تلگرام و اینستاگرام دکتر طاهر حبیب زاده؛ مشک حقوق: @mashk_law