مدیریت جامع نام های دامنه: ظاهری ساده و مسایلی پیچیده
این کلام رهبر معظم انقلاب -دامت برکاته- است که می فرمایند:
فضای مجازی به اندازه انقلاب اسلامی مهم است.
به نظر راقم این سطور در رساندن اهمیت فضای مجازی هیچ عبارت موجزی را نمی توان یافت که به این اندازه گویای اهمیت فضای مجازی و لزوم توجه به آن باشد. طبیعی است که هر چقدر موضوع از اهمیت بیشتری برخوردار باشد، قدرت مدیریتی قوی نیز می طلبد تا به خوبی آن را اداره کند. این مدیریت بایست در جزء به جزء این فضا تقسیم شود تا برآیند آنها نظم یکپارچه در تمامی اجزا را فراهم کند. وقتی از این دید به فضای مجازی نگاه کنیم، یکی از اجزای آن «نام های دامنه» است که مدیریت آن دیدگاهی جامع می طلبد.
نام های دامنه از همان زمانی که اینترنت در مسیر توسعه و همگانی شدن افتاد، موضوع سیاست گذاری و تنظیم مقررات بوده است چرا که نام گذاری و آدرس دهی پایگاه های مختلف در اینترنت و ارجاع میزبان های مختلف به یکدیگر از مسایل مهم در توسعه اینترنت بوده است. در نتیجه به هر نشانی اینترنتی یک نام و هر میزبان در شبکه یک نام خاص اختصاص داده شد. برای این منظور سیستم نام گذاری نام های دامنه بنا شد. در این سیستم وقتی یک نام دامنه در مرورگر وارد می شود تبدیل به یک به آدرس اینترنتی می شود و مرورگر می تواند به کمک نشانی اینترنتی مقصد، ارتباط لازم را دریافت و داده ها را منتقل کند. با گسترش استفاده از نام های دامنه، سطح بندی های متناسب نیز صورت گرفته است (مانند gTLDs) و نهادی بین المللی برای مدیریت نام های دامنه تاسیس شده است (به نام ICANN) و برای حل و فصل اختلافات حاصله نیز راه کارهایی در سطح بین الملل تدوین شده است (مانند UDRP). با این حال، به دلیل ثبت کثیری از نام های دامنه توسط متقاضیان نام دامنه و نیز مسایل مختلفی که در ارتباط با نام های دامنه است لازم است مدیریت متناسبی با توجه به اهمیت موضوع و ابعاد مختلف آن صورت گیرد. با ذکر این نکته که در حال حاضر مدیریت منابع و نام های دامنه اینترنتی در سطح جهانی در اختیار ICANN است.
مدیریت نام های دامنه به نوعی زیرمجموعه بحث مدیریت اینترنت در گستره ادبیات جدیدی تحت عنوان Internet Governance به معنی «زمامداری اینترنت» یا «حاکمیت اینترنت» قرار می گیرد. اینکه زمامداری اینترنت در حال حاضر با کیست، و منطقا بر عهده چه کسی باید باشد، بحثی است که اتفاق نظری در خصوص آن وجود ندارد. چرا که یک زمامداری مدون و مرکزی نیز در این خصوص وجود ندارد، و این ناشی از ساختار ابری مانند آن است یعنی شبکه ای بدون مرکزیت. همه دولت ها نیز در ادبیات خود سخن از سهیم بودن در حاکمیت آن دارند. در اساسنامه مرکز ملی فضای مجازی کشور مصوب ۱۳۹۱ به نوعی به این موضوع و دغدغه نظام اشاره شده است:
حضور قوي و هدفمند نظام در مجامع و سازمان هاي جهاني و ايجاد ائتلاف هاي قوي مرکب از ملتها و دولتها در جهت کاهش حاکميت قدرتهاي بزرگ در عرصه اينترنت و بوجود آمدن بستر عادلانه و اخلاقي براي استفاده از اين ابزار توسط همه ملتها و دولتها و همچنين تأمين حقوق ملت ايران در اين عرصه.
با این حال، آنچه مسلم است این است که اینترنت متعلق به همه است و در ساخت آن همگان سهیم اند و هیچ قشر یا گروه یا سازمان یا دولت خاصی نمی تواند مدعی تولید محتوی فضای اینترنت و توسعه آن باشد. بر خلاف غالب مسایل، اداره اینترنت از پایین به بالاست، یعنی اشخاص خصوصی نقش عمده در ساخت آن دارند و اشخاص عمومی در اداره و نظم بخشی به آن فعالیت می کنند. هر یک از این مشارکت کننده ها را می توان به عنوان سهامدار اینترنت نام برد، مانند اپراتورهای شبکه و سرور، رجسترارهای نام های دامنه مانند GoDaddy، رجستری های نام های دامنه مانند Verisign، آدرس های IP، سازمان های استانداردسازی، ارایه کنندگان خدمات اینترنتی (ISP) مانند Verison، و کاربران اینترنت مانند عموم مردم. دولت ها و بخش های خصوصی درگیر نیز در توسعه بستر فنی و محتوایی و نیز سیاست گذاری سهم دارند.
در این فضا با سیستم فنی پیچیده ای روبرو هستیم که از اجزای مختلفی تشکیل شده است. یکی از این اجزا «نام های دامنه» عنوان دارد. البته به تعبیر صحیح بایست از «آدرس های الکترونیکی» سخن گفت. لکن با توجه به اینکه یادآوری این آدرس های الکترونیکی که در قالب اعداد هستند، دشوار است، لذا هر آدرسی را با نامی مرتبط می کنند که از آن به نام دامنه یاد می شود. علی رغم سادگی ظاهری این موضوع، مسایل فنی و حقوقی متنوع و گاهی پیچیده ای با آن مرتبط است که اهمیت و لزوم توجه جدی را می طلبد، مانند نهاد متولی سیاست گذاری و مقررات نویسی نام های دامنه در کشور، خصوصی سازی این مسئولیت، حقوق و تکالیف ثبت کننده نام دامنه، رجسترارها و رجستری ها، بازار ثانویه نام دامنه، مسایل خرید و فروش و واگذاری نام های دامنه، توقیف، مصادره، رهن، و توثیق نام های دامنه، نام های تجاری و نام های دامنه، نقش ارایه دهندگان خدمات اینترنتی در این گستره، تحلیل نام های دامنه در اسناد و قوانین موجود ملی و بین المللی، تکالیف نوظهور دستگاه های اجرایی کشور، و بسیاری از مسایل دیگر. مدیریت مجموعه این مسایل با عنوان «مدیریت نام های دامنه» قابل بحث است.