وب سایت رسمی دکتر طاهر حبیب زاده

دکتر طاهر حبیب زاده

• دکتری حقوق فناوری اطلاعات- انگلستان
• عضو هیات علمی دانشکده معارف اسلامی و حقوق دانشگاه امام صادق (ع)
• آی. دی. تلگرام و اینستاگرام: @drtaherhabibzadeh  

واژه RegTech که در آثار فارسی به رگ تک معروف شده است، از ترکیب بخش اول دو کلمه Regulatory (مقررات گذاری) و Technology (فناوری) ساخته شده است و از جمله به کاربرد فناوری در ارزیابی میزان عملکرد مطابق با مقررات موجود در صنعت بانکی و مالی اشاره دارد (لازم است توجه شود که رگ تک محدود به حوزه مالی و بانکی نیست و در هر صنعتی می توان از خدمات آن بهره برد). در ابتدا، به فارسی می توان عبارت «فناوری مقررات گذاری» یا «فناوری تنظیم» را به کار برد. اما نظر به «آنچه که در این حوزه اتفاق می افتد»، عبارت فارسی فوق دقیق نیست؛ چرا که از فناوری برای مقررات گذاری استفاده نمی شود، بلکه اساسا فناوری برای سنجش میزان مطابقت عملکردها با مقررات جاری به کار می رود. به دیگر بیان، نقش عمده فناوری، سنجش میزان تطبیق رفتارها با مقررات است نه وضع مقررات جدید. به این ترتیب، اگر بنا باشد معادل فارسی بامسمایی انتخاب کنیم، معدل رگ تک عبارت «فناوری ارزیابی تطبیق با مقررات» پیشنهاد می شود. نزدیک به همین مفهوم را موسسه مالی بین المللی در تعریف رگ تک آورده است، گرچه هنوز تعریف متفق القولی از این اصطلاح وجود ندارد:
استفاده از فن‌آوری‌ برای حل مؤثرتر و کارآمدتر الزامات قانونی و رعایت مقررات.
از نظر تاریخی، در سطح دولتی، مرجع راهبری مالی در بریتانیا اولین نهادی است که اصطلاح رگ تک را در سال ۲۰۱۶ میلادی در گزارشی با عنوان «RegTech» به کار برد و آن را تعریف کرد:
رگ تک زیر مجموعه فین تک است که بر روی فناوری هایی تمرکز دارد که رعایت شرایط مقررات را کارآمدتر و موثرتر از توانمندی های فعلی تسهیل می کند.
در واقع رگ تک ها به نحوه اجرای قوانین بانکی و مالی، که معمولا با سرعت بیشتر تغییر و توسعه می کنند، نظارت دارند تا میزان و کیفیت اجرای آنها از سوی نهادهای مالی و بانکی را اندازه گیری کنند و حداکثر تطبیق‌پذیری با قوانین جدید را در کمترین زمان ممکن به همراه داشته باشند، امری که بدون کمک فناوری که معمولا از هوش مصنوعی بهره برده می شود، بسیار کند و حتی کسل کننده و در عین حال با دقت کمتری انجام می شود. به این جهت که از فناوری که با استفاده از نرم افزارهای خاصی که برای این منظور نوشته شده است، برای امر نظارت و تطبیق سنجی استفاده می کنند به «RegTech» معروف اند. این فرآیند در گذشته به روش های قدیمی و عمدتا با حضور پررنگ نیروی انسانی انجام می شد‌، اما با این فناوری، شبکه های رایانه ای، داده های دیجیتالی، علوم فناوری اطلاعات و ابزارهای تحلیل جایگزین روش های سنتی شده است. علاوه بر این، اگر چالش های قانونی و نظارتی وجود داشته باشد، راه کارهایی را در پیش می نهد تا با سرعت و کیفیت بیشتری برطرف شود. این صنعت از بحران مالی ۲۰۰۸ میلادی پا گرفت، زمانی که مقررات جدیدی وضع شد تا در نهادهای مالی و بانکی، میزان خطر کاهش و مسئولیت پذیری افزایش یابد و رکود اقتصادی مذکور تکرار نشود؛‌ رگ تک ظهور کرد تا میزان عمل به مقررات جدید را رصد کند، چرا که در پی بحران اقتصادی مذکور انگشت اتهام به سمت نهادهای مقررات گذار و عدم وضع مقررات مورد انتظار و اجرای صحیح آن رفت. رگ تک، همچنین چالش های موجود را استخراج و راه حلی هایی را پیش می نهد. در واقع رگ تک از کسب و کار حفاظت می کند و ریسک ها را مدیریت می نماید. امروزه موسسات فعال در حوزه مشاوره های مالی بسیاری در سطح جهان به ارائه خدمات رگ تک رو آورده اند و استارتاپ های بسیاری در این زمینه فعالیت می کنند. به نحوی که شرکت بزرگی مانند IBM هم نظر به اهمیت این حوزه و نقش کلیدی فناوری در حوزه مالی و بانکی در این عرصه ورود کرده است. رگ‌تک در سال ۲۰۱۷ میلادی با سرمایه‌گذاری ۱٫۲ میلیارد دلاری بر روی استارت‌آپ‌ها همراه بوده و در سال ۲۰۲۰ میلای به ۱۰۰ میلیارد دلار رسیده است. با این حال، این صنعت هنوز در ایران رشدی ملموسی تجربه نکرده است و به جز یک رشد مختصر در حوزه بانکی و پولی، رشد خاصی در حوزه های دیگر ندارد.
درآمد اصلی رگ تک از طریق کاهش هزینه‌های بانک‌ها با ارائه خدمات به کمک فناوری است که راه را برای تطبیق فعالیت‌های بانک‌ها با قوانین هموار می‌کنند. در واقع، اگر سرعت تحولات در حوزه مقررات گذاری پایین باشد، نیاز آنچنان زیاد برای حضور رگ تک نیست. علاوه بر این، نهادهای قانونگذاری و مقررات گذاری نیز از رگ تک استفاده می کنند تا کیفیت قانون را در عرصه اجرا بسنجند و در مقررات گذاری های بعدی به کار گیرند. به عنوان نمونه، با استفاده از فناوری می توان رفتار مشتریان یک بانک را در پی یک مصوبه رصد و تحلیل کرد و برای مصوبات بعدی مورد استناد و استفاده قرار داد. حتی از رفتار مشتریان می توان به رفتارهای نامشکوک پی برد و احتمالا کلاهبرداری یا هر گونه فعالیت غیرقانونی آنها را کشف کرد. از نمونه شرکت هایی که در حوزه «تحلیل رفتاری موسسات» خدمات ارائه می دهد می توان از Sybenetix نام برد.
رگ تک، در ذیل «فین تک» بحث می شود و کارکرد‌های اصلی آن عبارت‌ اند از: مدیریت و کنترل هویت، گزارش‌دهی مبتنی بر مقررات، مدیریت ریسک، تطبیق مقررات و نظارت بر تراکنش ها. بنا بر یک گزارش، تا پایان سال ۲۰۲۰ میلادی، در سطح جهان حدود ۴۱۲ رگ تک فعال بوده اند که هر کدام از آنها در یکی از کارکردهای فوق تمرکز دارند و بیشترین تعداد در حوزه «تطبیق مقررات» (۱۷۵ مورد از ۴۱۲ مورد) فعال اند (حدود ۴۲ درصد). برخی از فعالان جهانی معروف در این زمینه عبارت اند از: acarda GmbH و Alessa در زمینه گزارش دهی، 360factors و Albany Group در زمینه مدیریت ریسک، Accuity و Actimize در زمینه مدیریت و کنترل هویت، 6clicks و Abside RegTech در زمینه تطبیق مقررات، Analyze N Control و Allagma Technologies در زمینه نظارت بر تراکنش. از نمونه ایرانی فعال در حوزه رگ تک، می توان به «یوآیدی» نام برد؛ اولین پلتفرم دانش بنیان احراز هویت دیجیتال ایران است که با ورود به حوزه رگ تک در عین ارتقا امنیت و دقت فرآیند احراز هویت در صدد بالارفتن تجربه کاربری برای کسب و کارهای آنلاین است.
رگ تک ها می توانند چالش های قانونی فعالیت های مالی و پولی را رصد کنند (و البته هر صنعت دیگری که در آن به کار روند) و به قانون گذاران برای وضع قوانین متناسب با واقعیت ها یا اصلاح قوانین موجود کمک نمایند. به عنوان مثال، تصور کنید شهری با دو خیابان و جمعیت بسیار اندک داریم. مدیریت این شهر کوچک، ساده تر است، چرا که تسلط ذهنی بر شهر و رفتارهای افراد آن بیشتر است. می توان با زحمت کمتری نتیجه افزودن یک خیابان و تعدادی محدود جمعیت به شهر را پیش داوری کرد و قبل از هر گونه اقدام تصمیم مناسبی گرفت. بعد از صد سال، این شهر دیگر همان شهر کوچک نیست، ممکن است ده ها خیابان و هزاران نفر جمعیت داشته باشد. دیگر نمی توان به سادگی صد سال پیش نتیجه افزودن یک خیابان به شهر از جهت کاهش یا افزایش بار ترافیکی و نحوه رفتار جمعیت چند هزار نفری را پیش بینی و مدیریت کرد. دنیای مالی و سایر صنایع نیز چنین است. روزانه حجم بزرگی از داده ها از جمله به واسطه ابزارهای الکترونیکی و ارتباطی جدید تولید و رفتارهای اشخاص ثبت می شود و از جمله نهادهای مالی و بانکی در پی شیوه های جدید جذب سرمایه و ارائه خدمات گوناگون مالی هستند. پیش بینی اثر وضع یک مصوبه جدید در چنین دنیای بزرگ و نیز نحوه مقررات گذاری مطلوب به سادگی ممکن نیست. رگ تک ها به کمک قانونگذاران می آیند. به این نحو که میزان مطابقت فعالیت های فعلی یک صنعت را با مصوبات موجود می سنجند و داده ها را تحلیل کرده و از وضع موجود گزارش می دهند. در عین حال، چالش های گوناگون از جمله چالش های حقوقی را استخراج و به قانون گذار راه حل ارائه می کنند. چه کمکی بزرگ تر از این؟ به ویژه اینکه در هر حوزه مانند پولی و بانکی، قوانین مختلفی وجود دارند که از سوی نهادهای مختلف وضع شده اند و ای بسا میان آنها تعارض وجود داشته باشد. رگ تک می توان با ارایه گزارش از نحوه عمل به این مقررات، راه حل هایی را برای ایجاد سازگاری و هماهنگی بین آنها ارایه کند. در واقع رگ تک هم به سیاست گذار و قانون گذار کمک می کند تا قوانین مطلوب وضع کنند و بر کیفیت اجرای قانون نظارت لحظه ای داشته باشند و هم به مشمولان قانون مانند کسب و کار ها کمک می کند تا با هزینه کمتر و در کمترین زمان، فعالیت خود را با قوانین و مقررات وفق دهند و تکالیف قانونی خود را انجام دهند. به عنوان مثال، یک بانک به جای اینکه از میان انبوهی از داده ها، گزارش لازم برای یک مرجع بالادست مانند بانک مرکزی را تهیه کند با استفاده از رگ تک های گزارش دهی، در کمترین زمان و هزینه و به دقیق ترین صورت، این گزارش را تهیه می کند. همچنین است کاری که یوآیدی انجام می دهد و به عنوان یک رگ تک شناسایی هویت به کسب و کار ها از جمله بانک ها کمک می کند تا این عمل را به صورت دقیق و سریع انجام دهند.
با این حال، یک بخش از چالش های حقوقی که خود رگ تک با آنها مواجه اند و هنوز در ایران به صورت اختصاصی بدان پرداخته نشده است، همان هایی هستند که در بحث از فین تک ذکر شد از جمله حقوق مالکیت فکری، امنیت، رعایت حریم خصوصی و مسئولیت مدنی ناشی از عملکرد خطاآمیز فناوری یا دستکاری فناوری برای اهداف خاصی! بخش دیگر به خود فناوری های حوزه رگ تک و مسائل اختصاصی آنها بر می گردد از جمله نحوه توسعه این فناوری ها برای کمک به تطبیق مقررات موجود با عملکردهای نهادهای درگیر، نحوه استفاده از هوش مصنوعی برای منظور و قابلیت های فناورانه لازم. از نظر سیاست گذاری نیز بایست حوزه رگ تک به صورت منصفانه و با هدف ایجاد رقابت سالم رشد کند و الا دستاویزی برای انتفاع نهادها و شرکت های خاص خواهد شد.