وب سایت رسمی دکتر طاهر حبیب زاده

دکتر طاهر حبیب زاده  (آدرس کانال در پیام رسان ها :  @mashk_law)

در پی خواسته یکی از مراجعان به اینجانب برای تنظیم متن قرارداد پیشنهادی ایشان به زبان انگلیسی تخصصی که طرف خارجی درخواست ارایه آن به زبان انگلیسی کرده بود، و انجام این خواسته طبق توافق صورت گرفته، لازم دیده شد تا نکاتی را در این باب با مخاطبان علاقمند حقوقی به اشتراک بگذارم. 

تنظیم قرارداد – حتی هر متن دیگری- به هر زبان، فارسی یا خارجی، مستلزم آشنایی کافی با دو موضوع مهم است: 

۱. آشنایی کافی با مفاهیم و مسائل ماهوی حقوقی درگیر در موضوع قرارداد و 

۲. آشنایی کافی با زبان عمومی و تخصصی حقوقی. 

به عنوان مثال، همانگونه که در زبان فارسی «دادخواست» و «شکواییه» دو اصطلاح متفاوت اند، هر چند هر دو دلالت بر اقامه دعوی از سوی یک طرف علیه طرف دیگر دارند، در زبان های خارجی نیز این تفکیک وجود دارد. به عنوان نمونه عینی، اخیرا در یکی از مقالاتی که به یکی از مجلات حقوقی اروپایی ارسال نموده ام، داور محترم از جمله اظهار نظر کرده بود که: این بحث (صلاحیت قضایی در دعاوی حقوقی اینترنتی) در فلان ماده از فلان قانون ایران قاعده مند شده است و لذا سیستم حقوقی شما در این موضوع با خلا روبرو نیست. با بررسی و تطبیق ماده مورد استناد داور مقاله با ترجمه انگلیسی انجام شده از آن، به روشنی کشف به عمل آمد که عبارت «شکایت احتمالی» در نسخه اصلی (به زبان فارسی) قانون مورد استناد که بار کیفری دارد، به «possible claimants» ترجمه شده است که بار حقوقی آن قوی تر است،‌ یا حداقل می تواند هر دو بعد حقوقی و کیفری را برساند. داور مقاله با استناد به ترجمه انگلیسی اعلام نظر کرده است که موضوع اصلی مقاله که دارای بار حقوقی است، دارای قاعده در سیستم حقوقی ایران است. اینجانب این موضوع را به شرح زیر به داور محترم گوشزد نمودم که مورد قبول وی قرار گرفت و مقاله برای طی تشریفات انتشار وارد فاز نهایی شد:

به طور خلاصه، آشنایی با بار کلمات و عبارات و جملات حقوقی در هر دو زبان مبدا و مقصد لازم است و در غیر این صورت می تواند تبدیل کننده را به خطر بزرگی مواجه کند و ای بسا ترجمه ای ارایه شود که موکل وی را زیان بار کند و حقوق وی را تضعیف و تکالیف وی را سنگین کند.

چه باید کرد؟ چند گام را بایست طی نمود که به اختصار به شرح زیر است: 

گام اول: استحکام متن قرارداد فارسی است از سه بعد:

۱. اصطلاحات و مفاهیم و عبارات: لازم است متن قرارداد به زبان مادر (فارسی) حقوقی تنظیم شود. تنظیم کننده حتما باید به زبان حقوقی فارسی آشنایی کافی داشته باشد و به درستی مفاهیم را منتقل کند. 

۲. جامعیت ماهوی: طبیعتا هر قراردادی شامل یک سری توضیحات و حقوق و تکالیف است. لکن، ممکن است طرفین همه آنچه را باید مد نظر قرار می دادند قرارداد نداده باشند و همین موارد مسکوت محل اختلاف شود. هرچند که در همه قراردادها، ماده ای به نحوه حل و فصل اختلافات اختصاص داده می شود ولیکن جامعیت ماهوی قرارداد مانع از این می شود که حتی مرجع حل اختلاف بر خلاف نظر طرفین قرارداد یا یکی از آنها قرارداد را تفسیر و حکم کند. برای این منظور پیش نویس کننده قرارداد حتما باید با مسایل حقوقی درگیر در موضوعی که قرارداد به آن مربوط است از دانش حقوقی کافی برخوردار باشد. 

۳. ادبیات بیان: ادبیات یک قرارداد حرفه ای ادبیاتی ساده است نه پیچیده. گو اینکه قرارداد را یک فردی که نوعا فقط کلمات ساده را می داند نوشته است. وقتی که کلمات ساده به کار برده می شود احتمال اختلاف نظر بر سر مفهوم مواد به شدت کاهش می یابد چرا که چالش اصلی قرارداد که بر سر کلمات و عبارات خواهد بود تقریبا از بین خواهد رفت. 

گام دوم: مطالعه نمونه قراردادهای مرتبط به زبان تخصصی و ورود خوب در فضای آن قراردادها، اگر سابقا چنین تجربه و دانشی کسب نشده است. این گام مستلزم آشنایی کافی مترجم به زبان انگلیسی به طور کلی دارد و قطعا بدون دانش انگلیسی کافی نخواهد توانست از عهده «نمونه متن ها» برآید. مطالعه نمونه متن ها از دو بعد مفید است:

۱. آشنایی با مسایل حقوقی ماهوی مرتبط با موضوع قرارداد

۲. آشنایی با اصطلاحات تخصصی و مفهوم دقیق حقوقی آنها

آشنایی کافی با اصطلاحات حقوقی به زبان انگلیسی مهمترین شرط در توفیق تنظیم قرارداد به زبان انگلیسی است. چند مثال اهمیت موضوع را روشن می سازد:

• معادل ضمانت حسن انجام کار با ترجمه تحت الفظی خوب  well-doing guarantee است در حالی که در نوشته های حقوقی خارجی از good perfomance bond  یا performance bond استفاده می کنند. ساختن این ترکیب ممکن نیست مگر اینکه مترجم متن سابقا با این ترکیب روبرو شده و مفهوم آن را آموخته باشد.  
• در ترجمه شرط قرارداد آیا term  به کار ببریم یا condition ؟ اولی شرط به معنی کلی است که همه نوع شرط را شامل می شود و دومی شرط به معنی شرط اصلی است در مقابل شرط فرعی.
• در ترجمه نماینده، آیا باید از agent استفاده کرد یا representitive ؟ معادل حقوقی خاص «نماینده» agent است و representitive معادل عام «نماینده» است که در متون تخصصی حقوق قراردادها از معادل اول استفاده می شود تا اقدامات وی به حساب اصیل نوشته شود. 
• آیا اجرای قرارداد با واژه انگلیسی  performance  به کار می رود یا execute ؟ هر دو مفهوم اجرا را می رساند اما در ذهن و نظر اهالی حقوقی انگلیسی، رساترین و شایع ترین کلمه performance است و به ندرت از execute استفاده می شود. در همین راستا، واژه fulfilment هم کاربرد دارد که اجرای کامل یعنی «ایفا» را می رساند، نه صرف اجرا؛ چرا که هر اجرایی (perfomance) به ایفا (fulfilment) منتهی نمی شود!!! دقت کنیم که چقدر کاربرد واژه ها می تواند در رساندن معنی و مفهوم نقش آفرینی کند. 
• پیش پرداخت را می توان به صورت prepayment ترجمه نمود نیز advnace payment. در نوشته های انگلیسی ترجمه دوم شایع و رساست. جستجو در متون تخصصی خارجی موضوع را روشن می کند و مفهوم نگارش ما را در ذهن خواننده انگلیسی زبان بهتر منتقل می کند.

ترجمه درست زمان ها نکته مهم دیگری است که مربوط به زبان عمومی است نه زبان تخصصی. این می رساند که متون تخصصی جدای از متون عمومی نیستند و اساسا در همه متون ها به زبان انگلیسی، زبان عمومی نقش بسیار مهمی دارد مانند نحوه به کار بردن انواع ضمایر، صفات، قیود، کلمات ارتباطی، جملات شرطی، عبارت سببی و سایر قواعد پرکاربرد. معمولا برای تهیه مراحل انجام کار از زمان حال ساده استفاده می شود، مگر در مواردی که لازم است زمان های دیگری به کار رود. فعل های کمکی نیز نقش مهمی دارند. به عنوان مثال، should بار توصیه ای دارد ولی shall بار الزامی دارد، همچنین است will.  به این دلیل در متن قراردادهای خارجی از فعل کمکی should استفاده نمی شود. 

نظر به چند نمونه فوق، آیا می توان به این راحتی یک متن حقوقی فارسی را به متن انگلیسی تبدیل کرد؟ آیا با دانش زبانی دست و پا شکسته می توان دل به دریای متون تخصصی زد؟ بله، تبدیل متن انگلیسی به فارسی راحت تر است، اما اگر قرار است متن از فارسی به انگلیسی تبدیل شود، آنجاست که توان علمی، میزان آشنایی به زبان انگلیسی و دقت نظر مترجم رخ می کند.

پس از تحصیل الزامات ذکر شده در دو گام بالا، اینک زمان ورود در متن قرارداد به زبان فارسی و شروع به ترجمه آن است. نکات این مرحله به این شرح است:

۱. حتما لازم نیست عین ترجمه فارسی متن منعکس شود. به عنوان مثال، در متن فارسی آمده است:

کارفرما متعهد است اطلاعات لازم را در دسترس پیمانکار قرار دهد. 

این بند می تواند به صور مختلف ترجمه شود. در زیر،‌ اولی ترجمه نزدیک به الفاظ متن فارسی فوق است اما عبارت دوم ترجمه این عبارت است که از نظر محتوی هیچ فرقی با متن اصلی ندارد و تازه در نوشته های حقوقی این نوع ترکیب بیشتر به کار می رود: کارفرما متعهد به ارایه اطلاعات لازم به پیمانکار است: 

هر یک از عبارات قرمز در دو طرف …/…  قابل استفاده است:

۱. The employer shall / is obliged to give the contractor access to the information required.  

۲. The employer shall / is obliged to provide the contractor with the information needed/required.

۲. باید تاکید کرد که باید سعی نمود متن انگلیسی باشد به این معنی که ساختار کلمات به نحو آورده شود که خود انگلیسی زبان ها به کار می برند. طبیعی است که برای این هدف لازم است شخص ترجمه کننده آنقدر متن انگلیسی خوانده باشد که بتواند به مانند انگلیسی ها مفهوم را منتقل کند و با ابتکار و خلاقیت های شخصی به هیچ وجه این امر میسور نخواهد بود. به عنوان مثال، در ترجمه این عبارت دو نوع می توان عمل نمود: کارفرما در صورت عدم اعمال آخرین استانداردها، مسئول خواهد بود:

ترجمه اولی تقریبا تحت الفظی و در عین حال رساننده مفهوم است، اما ترجمه دوم تحت الفظی نیست ولیکن هم رسا و هم انگیسی تر است.

۱. In the case of non-application of the latest standards, the contractor will be responsible.  

۲. Failure of the contractor to apply the latest standards, will result in his responsibility.

برای شفافیت متن، هر جا لازم باشد از توضیح استفاده نمایید تا خواننده دقیقا منظور شما را دریافت کند. این تکنیک کار خیال شما را راحت تر می کند ولیکن در استفاده از این روش نباید افراط نمود و متن را مملو از عبارات توضیحی کرد. به عنوان مثال: پیمانکار متعهد است خطاها را بدون هیچ حق الزحمه اضافی برطرف کند. 

The contractor is obliged to remove errors without any additional remuneration (i.e. they are removed free of charge).

۳. وقتی متن تمام شد حداقل برای یک روز کاری کنار گذاشته شود، از فضای بحث خارج شود و مجددا در زمانی دیگر روی نسخه چاپی متن بازبینی صورت گیرد. قطعا و قطعا در این مرحله تغییراتی در متن خواهید داد! و این تغییرات در بهتر شدن کار شما کمک بسزایی خواهد داشت. اهمیت این مرحله آنقدر مهم است که می توان از آن به امضای قرارداد تعبیر کرد؛ همانطور که بهترین قرارداد، ولی بدون امضا بی اثر است، بهترین متن نیز بدون بازبینی مجددا در زمانی دیگر، کم اثر خواهد بود. 

نکات پایانی  (آدرس کانال در پیام رسان ها :  @mashk_law)

لازم است توصیه اکید شود که:

۱. به هیچ وجه نباید عجله نمود و باید با حوصله و دقت کافی موضوع را تحقیق و منعکس نمود. 

۲. نباید از خلاقیت و ذکاوت و هوشیاری پیش نویس کننده قرارداد و نقش آن در تنظیم یک قرارداد ماهرانه غفلت نمود. پیش نویس کنندگان با دانش با به کارگیری خلاقیت و ذکاوت می توانند دانش خود را بهتر از آنچه هست منعکس کنند و این خود امتیاز بزرگی است که هر کسی از آن بهره مند نیست. 

۳. مترجم با دانش و با دقت، در تبدیل متن فارسی به انگلیسی تنها به پیش نویس فارسی بسنده نمی کند بلکه هرجا لازم دید به جامعیت متن کمک می کند و درج کردن آنها را به طرف قرارداد پیشنهاد می کند.

در پایان بخشی از قرارداد مورد بحث به زبان فارسی به همراه ترجمه انگلیسی آن برای مطالعه شما ارایه می شود:

۱۳.۱ اگر هریک از دو طرف قرارداد، در انجام تعهدهای اصلی خود قصور ورزد و یا بیش از ۱ هفته تأخیر غیر مجاز و ناموجه داشته باشد، طرف دیگر میتواند با اخطار کتبی یک (۱) ماهه، طرف مقصر را از قصد خود مبنی بر فسخ قرارداد در صورت عدم انجام تعهد مزبور آگاه ساخته و در صورت عدم انجام تعهد توسط طرف مقصر در مدت یاد شده، نسبت به فسخ قرارداد اقدام نماید.

۱۵.۲ پیمانکار جهت تضمین انجام سرموعد تعهدات مندرج در این قرارداد، یک فقره ضمانت‌نامه بانکی معتبر و مورد قبول کارفرما معادل ۷۰ درصد کل مبلغ قرارداد به کارفرما تسلیم می‌نماید؛ که تاریخ اعتبار آن تا پایان دوره تضمین است.

۱۶ قانون حاکم بر قرارداد قانون فرانسه است.

۱۷.۲ هرگاه پیمانکار در انجام تکلیف فوق الاشاره قصور يا مسامحه ورزد، كارفرما حق دارد آن معايب و نقايص و اشكالات را رأساً و يا به هر ترتيب كه صلاح بداند رفع كرده و زیان‌های وارده از اين بابت را مطابق اسناد مثبته نظیر فاکتور به علاوه ۱۵ درصد جریمه از محل مطالبات و چک‌هایی كه پیمانکار نزد او دارد استیفا كند.