با عضویت در خبرنامه مطالب را در ایمیل خود دنبال کنید

اصل همسایه: Neighbor Principle – حکایتی از انجیل که مستند رای در کامن لا شد و نظریه تقصیر در مسئولیت مدنی را تاسیس کرد.

دکتر طاهر حبیب زاده

  • دکتری حقوق فناوری اطلاعات- انگلستان
  • عضو هیات علمی دانشکده معارف اسلامی و حقوق دانشگاه امام صادق (ع)
  • آی. دی. تلگرام و اینستاگرام: @drtaherhabibzadeh

تا سال ۱۹۳۲ میلادی، مسئولیت مدنی به این معنی که امروز می شناسیم، در کامن لا مطرح نبود. منشا مسئولیت یا جرم بود یا قرارداد. تا اینکه در سال ۱۹۲۸ میلادی پرونده Donoghue v. Stevenson مطرح شد. ماجرا از این قرار است که دوست خواهان یک بطری دلستر برای وی می خرد. بعد از نوشیدن آن، خواهان بیمار می شود. کشف به عمل می آید که در فرآیند تولید، یک حلزون وارد بطری شده و به مرور زمان در محتویات بطری، تجزیه می شود و اینک عامل بیماری است. خواهان علیه شرکت تولید کننده دلستر اقامه دعوی می کند و مدعی ۵۰۰ پوند خسارت می شود. تا این زمان، جبران خسارت در کامن لا بر اثبات جرم و یا نقض قرارداد استوار بود. وکلای خوانده (شرکت) استدلال می کنند که اولا، سابقه قضایی در این زمینه وجود ندارد که بتوان بدان استناد کرد (می دانیم که در کامن لا، سابقه قضایی یعنی آرا قطعی شده محاکم نقش بسیار مهمی در توسعه حقوق و استناد در مقام دعوی یا دفاع دارد) و پرونده مشابهی که قبلا مطرح (Mullen v. AG Barr) و در آن یک موش در داخل بطری نوشابه یافت شده بود، مختومه اعلام گردیده است. ثانیا، رابطه قراردادی بین خواهان و خوانده وجود نداشته است تا نقض قرارداد ادعا شود. ادعای خواهان در مرحله بدوی رد شد اما در مرحله تجدیدنظر خواهی در خانه اعیان، که در آن زمان مقام عالی برای تجدیدنظرخواهی بود، چنین حکم شد که تولیدکننده بایست به تندرستی مصرف کنندگان توجه کافی داشته باشد و در قبال آنها مسئول است، مگر اینکه کالا از نوعی باشد که بتوان موقع تهیه آن، بازرسی کرد. در مورد نوشابه، نمی توان بازرسی پیشینی انجام داد و لذا تولید کننده در قبال محتوی آن مسئولیت مطلق دارد.
نکته جالب توجه این است که در این پرونده اصل همسایه بنا نهاده شد. بدان معنی که یک تولید کننده با کسی که مصرف کننده نهایی آن محصولات است، قرابت و همسایگی دارد، گرچه هیچ گاه همدیگر را ندیده اند و شناختی از هم ندارند و قراردادی بین آنها نیست، لکن هر تولید کننده ای می داند که محصولات او به دست افرادی در دور دست ها خواهد رسید و باید چنین گمان کند که آنها در همین نزدیکی و همسایگی او هستند و بایست نسبت به آنها رعایت حقوق همسایگی را داشته باشد. برای تشخیص اینکه چه کسی همسایه محسوب می شود، در بخشی از استدلال دادگاه اظهار شد که: همسایه کسی که است که فاعل در زمان فعل یا ترک فعل، می تواند پیش بینی کند که از فعل یا ترک فعل او چه اشخاصی متاثر خواهند شد؟ نزدیکی یا دوری فاصله فیزیکی مهم نیست، اثرپذیری از فعل یا ترک فعل فاعل تعیین کننده است و افرادی که اثر می پذیرند.
اصل همسایه که در این رای مورد توجه قرار گرفت، ریشه در یک حکایت تاریخی به زبان حضرت عیسی ع در انجیل دارد:
مردی که وکیل بوده است سوال می کند:
 ای معلم، چه باید بکنم تا زندگی جاودانه ای داشته باشیم؟
پاسخ شنید: قانون چه می گوید؟ تو چه می فهمی؟
پاسخ داد: باید خدا را با تمام قلب مان دوست داشته باشیم؛ با تمام قدرت و با تمام ذهن. همچنین همسایه را به مانند خودمان.
پاسخ شنید: به درستی پاسخ دادی. شما هم چنین بکنید.
مرد در پی توضیح خود، سوال کرد: همسایه من کیست؟!
در اینجا بود که جناب عیسی (ع) حکایتی را بیان فرمودند:
مردی از اورشلیم به سوی جریکو در حرکت بوده است که سارقان به او حمله برده و کتک اش می زنند و نیمه جان رهایش می کنند. اتفاقا یک کشیش از آنجا می گذشت ولیکن بدون اینکه به مرد کمک کند، رد می شود. در ادامه، فردی از فرزندان حضرت یعقوب (ع) از آنجا رد می شود، او نیز به مرد بی توجهی می کند. لکن مرد سوم، که یک سامری بوده است که با مرد یهودی زخمی هم کیش نیست، به حال مرد متاثر می شود و به کمک او می شتابد. زخم هایش را می بندد و او را روی چهارپای خود می گذارد و به یک کاروانسرا می رساند و از او پرستاری می کند. موقع ترک آنجا، هزینه ای به صاحب کاروانسرا می دهد تا از مرد مراقبت کنند و قول می دهد هر هزینه دیگری باشد موقع برگشت، پرداخت خواهد کرد. 
کدام یک از این سه مرد را می توان همسایه مرد زخمی دانست؟ طبیعتا مردی که به او کمک کرد، در حالی که از نظر اعتقادی بین آنها فاصله بود.
جناب عیسی (ع) پس از بیان این حکایت می گویند: شما هم چنین باشید.
در پرونده ای که شرح آن آمد، قاضی اتکین از این حکایت بهره برد و گفت بایست به هر کسی که ارتباطی با او برقرار باشد، مهر ورزید و دوست اش داشت. تولید کننده گرچه در ظاهر با مصرف کننده نهایی ارتباط مستقیم ندارد اما با رساندن محصولات خود به او، گویی به همسایگی او رفته و لذا نباید به او آسیب برساند و بلکه بایست مراقب سلامتی او باشد.

  • تاریخ انتشار: 6 تیر 1400
  • تعداد بازدید: 1712
  • بدون دیدگاه