وب سایت رسمی دکتر طاهر حبیب زاده

اسپم تلفظ فارسی کلمه انگلیسی spam است که در فارسی هرزنامه نامیده می شود (البته به نظر نگارنده، هرزنامه نمی تواند معادل مناسبی باشد؛ چرا که مفاد برخی از اسپم ها، هرز نیست بلکه می تواند مفید باشد). به زبان ساده، اسپم پیامی است که به گروه زیادی از دریافت کنندگان ارسال می شود که از قبل رضایتی به دریافت آن اعلام نکرده اند و محتوی آن عمدتا شامل پیام های تبلیغاتی و اطلاع رسانی در زمینه های گوناگون است. اسپم ها به طرق مختلف دریافت می شوند مانند جعبه اسپم در ایمیل (پست الکترونیکی) بدون اینکه آدرس ایمیل خود را به ارسال کننده داده باشید یا دریافت پیامک های تبلیغاتی بدون اینکه شماره خود را به ارسال کننده داده باشید. در انگلیسی unsolicited commercial email به اختصار UCE، به معنی پست الکترونیکی تجاری ناخواسته، گفته می شود و با spam قرابت معنایی ندارد. به پیام های ناخواسته unsolicited junk mail نیز می گویند. اگر در لیست ایمیل (mailing list) پایگاهی ثبت نام کرده باشیم و ایمیل انبوه به ما نیز ارسال شود، اسپم یا هرزنامه نامیده نمی شود. در هر حال، امکان عدم اشتراک در این نوع ارسال کننده ها وجود دارد که با کلیک بر روی کلمه عدم اشتراک (unsubscribe) انجام می شود؛ برخی از پایگاه ها ابتدا علت خروج را سوال می کنند و بعد امکان عدم اشتراک را فراهم می کنند. گاهی عملا امکان خروج از لیست میسر نمی شود و همچنان اسپم دریافت می شود. گفته می شود اولین اسپم (به صورت کاغذی) در سال ۱۹۷۸ میلادی توسط گری فورک برای تبلیغ شرکت اش ارسال شد. اسپم ایمیلی از سال ۱۹۹۴ رایج شد.
اسپم نام تجاری یک نوع کنسرو گوشت خوک پخته شده به همراه روغن، نمک، سیب زمینی، آب، شکر و نیترات سدیوم است که در روی قوطی های آن به شکل SPAM نوشته می شود که این کلمه حالت اختصاری Spiced Ham به معنی گوشت ران ادویه زده شده است؛ spam ترکیبی از sp کلمه اول و am کلمه دوم است. این کنسرو در سال ۱۹۳۷ در آمریکا معرفی و به سرعت به فروشنده ای بزرگ در آمریکا تبدیل شد در طی جنگ جهانی دوم محبوبیت بالایی پیدا کرد. متفقین در اروپا روزانه ۱۵ میلیون کنسرو اسپم مصرف می کرده اند. بعد از جنگ جهانی دوم، اسپم در بریتانیا به عنوان حالت اختصاری عبارت Special Processed American Meat به معنی گوشت آمریکایی فرآوری شده مخصوص، معروف شد. محصولات اسپم امروزه در ۴۳ کشور عرضه می شود هرچند که عده ای معتقدند که علی رغم شهرت، کیفیت این محصول چندان تعریفی ندارد.
در مورد منشا به کارگیری اسپم برای پیام های ناخواسته، در دهه ۱۹۷۰ بریتانیا یک سریال تلویزیونی کمدی به نام Monty Python’s Flying Circus اجرا می شد. در یکی از این برنامه ها در رستورانی که به همراه همه غذاها، اسپم سرو می شد، عده ای پس از شنیدن نام اسپم در همه غذاها از سوی پیشخدمت، یک صدا اسپم را هم خوانی کردند به طوری که بقیه صحبت ها و کلام در فضای آن غرق شد. به دلیل اینکه در فضای الکترونیکی، تعداد هرزنامه های یا پیام های ناخواسته بسیار زیادتر از پیام های جدی و مورد انتظار دریافت کننده است و موجب می شود پیام های جدی در داخل پیام های ناخواسته گم شود، نام اسپم بر آنها نهاده شده است.
ارسال کنندگان اسپم یا هرزنامه در کشورهای مختلفی مستقراند. طبق آمار پایگاه استاتیستا، در اواخر سال ۲۰۱۹ میلادی، ۱۳.۳۷ درصد میزان اسپم ها از آی. پی های مستقر در آمریکا ناشی شده است و چین به ارزش ۲۰.۴۳ درصد اسپم های ایمیلی را ارسال کرده است:

همچنین طبق آمار پایگاه استاتیستا، در فاصله بین سال ۲۰۰۷ الی ۲۰۱۸ میلادی، اسپم ها بخش مهمی از تبادلات ایمیلی را شامل می شود. به طوری که در سال ۲۰۰۸ تعداد ایمیل های اسپمی ۹۲.۶ درصد کل ایمیل های تبادل شده در آن سال بوده است و این میزان در سال ۲۰۱۸ به ۴۵.۳ درصد رسیده است:

امروزه اصطلاحی به نام اقتصاد اسپمی مطرح است که می گوید به دلیل هزینه پایین ارسال اسپم های تبلیغاتی، ارسال کنندگان از نظر اقتصادی سود خوبی می برند؛ بالاخره یک سری از دریافت کنندگان این تبلیغات، به خرید محصولات یا خدمات اقدام می کنند.
کشورهای مختلف جهت جلوگیری از ارسال اسپم مقرراتی را وضع کرده اند. به طور کلی، سیاست این قوانین منع ارسال پیام های تبلیغاتی نیست، بلکه مقرر کردن شرایطی است که طبق آنها می توان چنین پیام هایی را ارسال کرد. در صدر این شرایط، اخذ رضایت دریافت کننده قبل از ارسال پیام قرار دارد. این مقررات گاهی تحت عنوان یک قانون خاص در زمینه اسپم وضع شده اند که به قوانین ضداسپم معروف اند و گاهی در دل قوانین عام در زمینه مسائل ارتباطات الکترونیکی گنجانده شده اند، مانند مقررات ضد اسپم مصوب ۲۰۱۴ کانادا، قانون مبارزه با اسپم اینترنتی و بی سیم مصوب ۲۰۱۰ کانادا، قانون اسپم مصوب ۲۰۰۳ استرالیا، قانون پیام های الکترونیکی ناخواسته مصوب ۲۰۰۷ نیوزلند، قانون کنترل اسپم مصوب ۲۰۰۷ سنگاپور، قانون کنترل آسیب های بازاریابی و تصاویرغیراخلاقی ناخواسته مصوب ۲۰۰۳ آمریکا، مقررات ناظر بر حریم خصوصی و ارتباطات الکترونیکی مصوب ۲۰۰۳ بریتانیا و مقررات عام ناظر بر حمایت از داده ها مصوب ۲۰۱۸ اتحادیه اروپا قواعدی در این زمینه دارد. از جمله مشکلات در زمینه اجرای این قوانین شناسایی دقیق ارسال کننده اسپم است. بهترین روش برای توقف اسپم، استفاده از نرم افزارهای فیلترینگ است. این برنامه‌ها‌، وجود کلید واژه‌های خاصی را در موضوع پیام، بررسی و در صورت شناسایی، نامه الکترونیکی مورد نظر را حذف کند.
در ایران، در سال ۱۳۸۶ پیش نویس لایحه «مدیریت پیام های ناخواسته الکترونیکی» نهایی و به هیات دولت ارسال شد که فعلا به نتیجه نرسیده است. طبق این لایحه:
هرگونه پیامی که بدون رضایت دریافت کننده و بدون وجود رابطه میان دریافت کننده و ارسال کننده از طریق سیستم های پست الکترونیکی (email) و پیام کوتاه (SMS) برای اشخاص ارسال شود spam نامیده می شود.
با این حال، اگر محتوی اسپم دریافت شده مجرمانه باشد، می توان ارسال کننده را تحت تعقیب کیفری قرار داد. گرچه هنوز در قوانین ایران، اسپم به طور صریح و تحت عنوان مستقل، جرم انگاری نشده است. همچنین، عدم رعایت مقررات ناظر بر ارسال تبلیغات الکترونیکی که در قانون تجارت الکترونیکی مصوب ۱۳۸۲ بیان شده است، می تواند زمینه تعقیب قانونی ارسال کننده را فراهم کند. علاوه بر این، در خصوص اسپم های تلفنی، سازمان تنظیم مقررات مصوباتی را وضع نموده است که اپراتورهای تلفن همراه را از ارسال اسپم تلفنی منع می کند.