اگر بگوییم اولین مخترع خدای متعال و اختراعات او مجموعه نظام آفرینش و هر آنچه در آن است، می باشد، سخنی عین حقیقت گفته ایم. در دعای اول صحیفه سجادیه از امام زین العابدین علیه السلام می خوانیم:
«ابْتَدَعَ بِقُدْرَتِهِ الْخَلْقَ ابْتِدَاعاً، وَ اخْتَرَعَهُمْ عَلَى مَشِيَّتِهِ اخْتِرَاعاً: خدای متعال با قدرت خود جهان را ابداع کرد (بی تمثال و بی سابقه ی فکر) و بر طبق خواست خود اختراع نمود.»
حتی می توان گفت خیلی کثیری از ابداعات و اختراعات بشری نیز به نوعی الهام گرفته از اختراعات خدای متعال که در عالم طبیعت و نظام آفرینش جاری است، می باشد. به عنوان مثال، مهندسان موفق به ساخت یک مدل پیشرفته از قطارها در ژاپن شدند که دارای سرعت ۳۲۱ کیلومتر در ساعت بود اما این قطار به علت سرعت بالای خود پس از خروج از یک تونل باریک انفجار صوتی ایجاد می کرد و این امر موجب می شد تا سر و صدای قطار بیش از حد استاندارد های زیست محیطی باشد.
برای حل این مشکل مهندسین از شیرجه بی سر و صدا مرغان ماهی خوار در آب الهام گرفتند، مرغان ماهی خوار شکافتن آب و رد شدن از آن را به وسیله منقار دوکی شکل خود که به تدریج در قطر از نوک به سر افزایش می یابد انجام می دهند. در نتیجه با مدل سازی نوک و بینی قطار از روی منقار مرغان ماهی خوار، مهندسان شرکت راه آهن غرب ژاپن سری ۵۰۰ قطار شینکانسن را ۱۰ درصد سریع تر و با ۱۵ درصد مصرف برق کمتر در سال ۱۹۹۷ تولید کردند (سبحان الله). از این دست مثال ها بسیار فراوان است. با این حساب:
وقتی سخن از اختراع و حق اختراع می کنیم، نباید گمان کنیم ما صاحب حقیقی اختراع و حق ناشی از آن هستیم. حق مرسوم مبتنی بر اختراع در واقع یک حق اعتباری است نه حقیقی؛ مالکیت حقیقی از آن اوست.
در این نوشته برآنیم تا به چندین موضوع محوری در حوزه اختراعات بپردازیم و قوانین مرتبط را بررسی کنیم؛ از جمله:
- اختراع چیست؟
- قوانین ملی و بین المللی در حوزه اختراعات چیست و ایران عضو کدام یک از کنوانسیون های بن المللی است؟
- شرایط اختراع قابل ثبت چیست؟
- کدام یک از اختراعات غیرقابل ثبت است؟
- تفاوت اختراع با کشف و نمونه ها یا مدل های مصرفی در چیست؟
در نوشته بعدی برآنیم به سوالاتی رویه ای مهم در خصوص اختراعات و روند ثبت قانونی آنها بپردازیم؛ از جمله:
- اختراع (Invention) با پتنت (Patent) چه تفاوتی دارد؟ و تفاوت این دو با ورقه یا گواهی اختراع چیست؟
- نظام های مختلف ثبت اختراع کدام ها می باشند و در ایران کدام نظام پیگیری می شود؟
- آیا می توان اختراعی را به صورت بین المللی ثبت کرد؟ و اگر پاسخ مثبت است، ثبت بین المللی اختراع به چه صورتی انجام می شود؟
- تشریفات ثبت اختراع در ایران به چه نحوی است؟
- موانع حقوقی و غیرحقوقی در ایران برای ثبت اختراع چه می باشد؟
- با توجه به اینکه اختراع بایست فاش شود، روش های جستجوی اختراعات ثبت شده کدام ها هستند؟
- ضمانت اجرای نقض حقوق اختراعی چیست؟